Iyadoo ay soo ifbaxday safarkii hawada oo ay ku xigto internet-ka baraha bulshada waxaad mooddaa in dunidu hoos u dhacday. Hadda waxaan la xiriiri karnaa qof kasta oo meeraha jooga. Waxaan u safri karnaa meel kasta oo adduunka ah 24 saacadood gudahood. Barnaamijyada tarjumaadda ee Google iyo Bing ayaa dadka u sahlay in ay ku wada xiriiraan luqado kala duwan. Caalamiyaynta waxa horseeda horumarka tignoolajiyada, gaadiidka, isgaadhsiinta, iyo isdhexgalka dhaqaalaha. Waxa ay dunidii u beddeshay tuulo caalami ah, halkaas oo dhacdooyinka qayb ka mid ah adduunka ay ku yeelan karaan cawaaqib aad u fog kuwa kale.
Caalamiyaynta waa dhacdo casri ah, oo si xawli ah u socota dagaalkii labaad ee aduunka ka dib. Iyadoo intarneedka iyo baraha bulshada ay ka gudbaan xudduudaha qaranka waxaad mooddaa in dadka quruumaha ku nooli ay si joogto ah isula yaacaan. Waxaan u aragnaa tahriibka faraha badan ee ka socda isgoysyada xudduudaha iyadoo dadku ay quus ka taagan yihiin inay ka baxsadaan dagaal, macaluul iyo inay u helaan mustaqbal ifaya oo carruurtooda ay naftooda ku biimeeyaan inay raacaan diyaarado, basas, iyo xitaa socod lug ah oo maalmo ah si ay u gaaraan ammaanka meelo kale.
Dhaqan ahaan, caalamiyaynta waxay keentay fidinta fikradaha, qiyamka, iyo qaab nololeedka. Waxay keentay caannimada summadaha caalamiga ah, isdhaafsiga dhaqamada, iyo isku dhafka caadooyinka. Si kastaba ha ahaatee, waxay sidoo kale kor u qaadday welwelka ku saabsan luminta dhaqamada kala duwanaanta iyo sareynta qiyamka reer galbeedka. Dhaleeceyntu waxay ku doodaan in caalamiyeynta ay sii kordhiso sinnaan la’aanta, ka faa’iidaysato shaqaalaha, oo ay wiiqdo madaxbannaanida qaranka. Waxay ku baaqayaan siyaasado ilaalinaya warshadaha iyo shaqaalaha maxalliga ah.
Ma heli doontaa weligeed cadaalad loo helo dadka saboolka ah ee ku nool tuuladayada caalamiga ah ee qallafsan?
Saadaal lagu arkay Baybalka
In kasta oo buug qadiimi ah, haddana Baybalku wuxuu quruumaha u qabtay, iyo caddaaladda iyaga, oo had iyo jeer dhexda u ah baaxaddiisa. Tani waa mid cajiib ah marka loo eego Baybalka waxaa dhashay Yuhuudda.
Taariikh ahaan waxay ahaayeen kuwo aad u qarsoodi ah, oo ka walaacsan waxyaalahooda diineed halkii ay ka ahaan lahaayeen quruumaha kale. Si kastaba ha ahaatee, ilaa Ibraahim, 4000 oo sano ka hor, Ilaah wuxuu u ballanqaaday:
Waxaan barakayn doonaa kuwaku barakadeeya, kaana ku habaaranaa waan habaarayaa; dadka oo dhan ee dhulka ayaa adiga kugu barakaysan doona..
3 oo waan barakayn doonaa kuwa kuu duceeya, kan ku habaarana waan habaari doonaa: oo qabiilooyinka dhulka oo dhammu adigay kugu barakoobi doonaan.
Bilowgii 12:3
Waxaan halkan ku aragnaa in baaxadda Baybalka ee horeba 4000 sano ka hor ay ku jireen ‘dadyowga dhulka jooga oo dhan’. Ilaahay waxa uu ballan qaaday nimco caalami ah. Ilaah ayaa mar dambe ku celiyay ballan-qaadkan ka dib noloshii Ibraahim markii uu dhawaan sameeyay riwaayaddii nebiyada ee allabarigii wiilkiisa :
18 oo ay quruumaha dunida oo dhammu ku barakoobi doonaan farcankaaga, maxaa yeelay, codkaygaad addeecday.
Bilowgii 22:18
‘Farcan’ halkan waa mid kali ah. Farcankii Ibraahim mid keliya ayaa barakayn doona ‘ quruumaha dhulka jooga oo dhan’. Caalamku waxa hubaal ah in baaxaddaas ay gaadhayso. Laakiin aragtidaas ayaa la dejiyay waqti dheer ka hor intarneedka. socdaalka casriga ah iyo caalimaynta ayaa yimid. Waxay la mid tahay maskaxdu inay saadaaliso mustaqbalka fog ee waagaas oo ay odorosay caalimaynta maanta dhacaysa. Sidoo kale, aragtidaasi waxay ahayd mid dadka u wanagsan, ee ma ahayn ka faa’iidaysigooda.
Waa ku sii socotaa Yacquub
Dhawr boqol oo sano ka dib, Yacquub (ama Israa’iil) oo ah awoowgii Ibraahim ayaa riyadan u sheegay wiilkiisii Yahuudah. Yahuudah wuxuu noqday qabiilka ugu horreeya ee reer binu Israa’iil, sidaas darteed magaca casriga ah ‘Yuhuud’ waxaa loo tiriyey qabiilkan.
10 Usha boqortooyadu kama tegi doonto Yahuudah,
Bilowgii 49:10
Usha taliyuhuna cagihiisa kama dhex bixi doonto;
Ilaa Shiiloh yimaado;
Dadkuna isagay addeeci doonaan.
Tani waxa ay quruumaha dhexdooda sii arkaysaa wakhti kaligiis oo Ibraahim hore u arkay uu maalin uun heli doono ‘ addeecidda quruumaha’ .
Nabiyadana
Boqollaal sano ka dib, qiyaastii 700 BCE, nebi Ishacyaah wuxuu helay aragtidan caalamiga ah ee adduunka. Aragtida Ilaah wuxuu kula hadlayaa addoon iman doona. Addoonkan ayaa badbaadada u keeni doona ‘dunka darafyadiisa’. ”Halkan waa adoonkayga aan taageero kan aan doortay oo aan ku faraxsanahay ruuxayga ayaan kuu saari doonaa isaguna wuxuu u keeni doona cadaaalad quruumaha ma qaylin doono ama ma ciyaayi doono ama codkiisa kor uma qaadi doono jidadka. qori jaban ma jabindoono ,dheel dheel gubana ma demiyo daacadnimo ayuu ku soo saaridoona cadaalad. ma daali doono ma niyad jabidoono inta uu ka dhisayo cadaalad dhulka waxbarashadiisana jasiiraduhu waxay ku rajo weynaan doonaan.”
Isaiah 42:1-4
Caddaaladda ‘ quruumaha’ ku jira ‘dhulka’ xataa ‘jasiiradaha’. Taasi hubaal waa baaxad caalami ah. Hiigsiguna waa in ‘caddaalad la keeno.Imaqla,dadkaygiiyoow idhagaysta ,quruuntaydow ,waxbarid ayaa igasoo bixidoonta cadaaladaydu waxay noqontoonta iftiin quruumaha u ifa. Cadaaladdaydu si dhakhso ah bay usoo dhowaasa, gacantayduna waxay ukeeni doontaa cadaalad quruumaha. jasiiraduhu way i eegi donaan oo waxay ku rajo waynaandoonaan gacantayda,
Isaiah 51:4-5
Umadii dhalisey aragtidan waxay arki doontaa fiditaanka ‘cadaalad quruumaha’ xitaa ‘jasiiradaha’ ku kala firirsan adduunka oo dhan.
Ku socota waxyiga ku saabsan xidhitaanka Kitaabka Qudduuska ah
Ilaa boga xidhitaanka Kitaabka Quduuska ah, waxa uu hayaa bogsiin iyo caddaalad quruumaha aragtida.Waxaad uqalantaainaad qaadato qoraalka la duubay oo aad furto shaabadiisa waayo waalagu gawracay ,dhiigaagana waxad ugu soo iibsatay ilaah dadka socda qabiil kasta iyo af kasta iyo dad iyo quruun kastasta.
(muujinta 5:9)
Isagoo ka hadlaya sharafta ka soo bixi doonta Siyoon Cusub, Baybalku wuu xidhay
Quruumuhu waxay ku socdaan iftiinkeeda boqorada dhulkuna waxay kusoo gali donaan amantooda. maalinkasta albaabadeedu marnaba lama xidhidoono halkaas sharafta iyo amaanta iyo amaanta quruumahana waa laguso gelidoonaa.
muujintii 21:24-26
Qorniinka Baybalku waxa uu saadaaliyay caalimaynta imanaysa muddo dheer ka hor intaanay tignoolajiyadu soo bixin taasoo suurtogelinaysa. Ma jiro qoraal kale oo si aad u xeeldheer u ahaa iyo si caalami ah oo dhaqan-wadaag ah marka loo eego baaxaddiisa. Weli ma aragno caddaaladda uu Baybalku saadaaliyay. Laakiin midiidinkii taas keeni doonaa waa yimid, oo hadda wuxuu u yeedhayaa kuwa u ooman caddaaladda inay u yimaadaan quruumaha dunida oo dha
”Kaalaya dhamaantiin kuwa haraadsan,kaalaya biyaha kuwa lacagta haysan kaalaya wax soo iibsada oo cuna !kaalaya ,khamri iyo caano soo iibsada la’aanteed lacag iyo kharash toona. maxad lacag aad ugu bixisaa waxa aan rooti ahayn oo aad shaqadaada ugu bixisaa waxa aan qancin imaqla, imaqla,oo cuna waxa wanaagsan oo waxad ku raaxaysan doontaan cuntooyinka ugu fiican .
Isaiah 55:1-3
Ishacyaah wuu sii saadaaliyay oo qoray sida uu addoonku u fulin doono tan 2700 oo sano ka hor. Waxaan si faahfaahsan u baarnaa halkan.