Boqortooyada Eebeay: Qaar badan baa la casuumay laakiin…

Suuradda As-Sajdah (Suuradda 32 – Ru kuucid) waxay sharraxaysaa kuwa tukada iyagoo u sujuuday oo markaas ku yidhi ajrigooda

ma oga Nafu waxa loo qariyay kuwaas oo Indho ku qaboowsadaan abaal marin waxay camalfalayeen dartiis.
Suuradda As-Sajdah32: 17

Suuradda Ar-Raxmaan (Suuradda 55 – Tafsiirka) 31 jeer oo laga soo qaatay aayadaha 33 – 77 ayaa su’aasha la weydiinayaa

Nicmooyinka Eebe teebaad beeninaysaan (Insi iyo Jinniyow)Nicmooyinka Eebe teebaad beeninaysaan.
Suuradda Ar-Rahman55: 13-77

Hadday waxyaalaha wanaagsanu diyaar yihiin kuwa xaqa ah, waxaan u maleyn lahayn inuusan ninna nacfi doonin nimcooyinkaas xagga Rabbiga ka yimid. Taasi waxay umuuqataa mid nacasnimo ah. Laakiin Nebi Isa al Masih PBUH wuxuu baray masaal si uu inoo baray in aan ku jirno khatar dhab ah oo lagu diidi karo nimcooyinka Rabbi ee inagu keydisay. Marka hore dib u eegis yar.

Waxaan soo aragnay Ciise Masiix oo ereygiisa awooda leh uu cudurada iyo xitaa dabeecadaba Amarkiisa adeeceen.Waxaa kale oo isaga baray boqortooyada Eebe. Qaar badan oo ka mid ah nebiyadii Axdiga hore ayaa qoray wax ku saabsan Boqortooyada Eebe ee soo socota. Ciise wuxuu ku dul dhisay tan si uu u baro in Boqortooyadu ay soo dhowdahay.

Wuxuu marka hore baray wacdigii Buurta, isagoo tusinaya sida muwaadiniinta Boqortooyada Eebbe ay tahay inay is jeclaadaan. Ka fikir murugada, dhimashada, cadaalad darrada iyo argagaxa aan maanta la kulanno (kaliya dhageyso warka) maxaa yeelay ma dhageysanno waxbaristiisa ku saabsan jacaylka. Haddii ku noolaanshaha Boqortooyada Eebe ay ka duwan tahay nolosha cadaabta ee dunidan mararka qaar waxaan u baahan nahay inaan si gooni ah ula dhaqanno kalgacayl – jacayl leh.

Masaalka Xaflada weyn

Maaddaama dad aad u tiro yar ay u nool yihiin sida Ciise Masiix oo baray waxaad u maleyn kartaa inay aad u yar yihiin laguugu casuumayo Boqortooyada Eebe. Laakiin tani ma aha sidaas. Ciise wuxuu baray diyaafad weyn (xaflad) si loo muujiyo sida ay u balaadhan tahay uguna fog tahay casuumada Boqortooyada. Laakiin ma ahan sidii aan fileynay. Waxaana qoran sidan:

¹⁵Kuwa cuntada ula fadhiyey midkood, goortuu waxaas maqlay, wuxuu isaga ku yidhi, Waxaa barakaysan kan kibis ku cuni doona boqortooyada Ilaah. ¹⁶Wuxuuse ku yidhi, Nin baa casho weyn sameeyey, oo dad badan u yeedhay, ¹⁷oo saacaddii cashada ayuu addoonkiisii u diray inuu kuwii loo yeedhay ku yidhaahdo, Kaalaya, waayo, haatan wax waluba waa diyaar. ¹⁸Markaasay kulligood waxay bilaabeen inay fikir keliya ku marmarsiiyoodaan. Kii u horreeyey ayaa ku yidhi, Beer baan iibsaday, oo waa inaan tago oo aan soo arko. Waxaan kaa baryayaa inaad iga raalli ahaato. ¹⁹Mid kale ayaa yidhi, Waxaan iibsaday shan qindi oo dibi ah, oo waan tegayaa inaan imtixaamo. Waxaan kaa baryayaa inaad iga raalli ahaato. ²⁰Mid kale ayaa yidhi, Naag baan guursaday, sidaa darteed ma iman karo. ²¹Markaasaa addoonkii yimid, oo waxaas ayuu sayidkiisii u sheegay. Kolkaasaa sayidkii gurigu cadhooday, oo wuxuu addoonkiisii ku yidhi, Dhaqso jidadka iyo surimmada magaalada u bax oo soo kaxee masaakiinta iyo kuwa laxaadka la’ iyo indhoolayaasha iyo curyaannada. ²²Kolkaasaa addoonkii ku yidhi, Sayidow, waxaad amartay waa la yeelay, oo weli meel baa bannaan. ²³Markaasaa sayidkii wuxuu addoonkii ku yidhi, Jidadka iyo wadiiqooyinka oodaha u bax, oo dadka ku qasab inay soo galaan, si uu gurigaygu u buuxsamo. ²⁴Waayo, waxaan idinku leeyahay, Nimankaas loo yeedhay midkoodna cashadayda dhadhamin maayo.
Luukos 14: 15-24

Fahamooyinkeenna sheekadan ayaa marar badan lagu wareeray. Marka hore, waxaan u qaadan karnaa in Eebe uusan ku casuumi doonin dad badan Boqortooyadiisa (kaasoo ah diyaafadda guriga dhexiisa) maxaa yeelay isagu ma helayo dad badan oo mudan, laakiin taasi Casuumaadaa guriga dhexdiisa ah Waxaa u imaanaya dad aad iyo aad u tiro badan. Macallinka (Eebe ayaa masaaladan dhecdeeda) doonaya in bannaanka buuxsamo.

Laakiin waxaa jira weecino lama filaan ah. Dad Aad u yar oo ka mid ah martida ayaa runtii doonaya inay yimaadaan. Halkii ay marmarsiinyo ka dhigteen sidaas darteed iyagu ma aha inay sameeyaan! Oo Ka fikir sida aan macquul u ahayn marmarsiiyooyinka. Bal yaa dibiyadii iibsan lahaa isagoo aan hore u soo tijaabin isagoo aan iibsan? Ayaa iibsan kara dhul aan markii horeba fiirinaynin? Maya, cudurdaaradaasi waxay daaha ka qaadyaan ama cadeeynayaan ujeedooyinka dhabta ah ee quluubta martida – iyagu dan kama laha boqortooyada Eebe laakiin waxay leeyihiin danno kale.

Markaan ka fikirno Waxaa laga yaabaa inay suura gal tahay inay taasi macalinka ka careeysiin doonto oo dad aad u yar oo ka qayb galay xafladda ayaa ku jiri doona qaloocyo kale.. Hadda waa dadka ‘aan laga fileyn’, kuwa aan dhamaanteen maskaxda ugu tuurno iyagoo ah kuwo aan u qalmin in lagu casuumo xaflad weyn, kuwa ku sugan “jidadka iyo wadooyinka” iyo “waddooyinka iyo jidadka waddanka”, kuwaasoo “sabool ah , curyaan ah, indha la ‘iyo curyaan ah – kuwa aan had iyo goor ka fogaano – waxay casuumaad u fidiyaan xafladda. Martiqaadyada martiqaadka xafladaan aad ayey u sii bataan, waxayna daboolayaan dad ka badan adiga oo aan u maleyn lahaa inay suurta gal tahay. Macalinka martiqaadka ama diyaafadda wuxuu doonayaa dadka halkaa jooga oo xitaa wuxuu ku casuumi doonaa kuwa aan annaguna ku marti-qaadin guryaheenna.

Oo dadkani way imanayaan! Ma hayaan danaha kale ee la tartamaya sida beeraha ama dibiyada si ay uga leexiyaan jacaylkooda sidaa darteed waxay u yimaadaan goobta diyaafadda. Boqortooyada Eebe waa buuxsamaysaa oo doonistiisuna waa la fuliyaa!

Ciise Masiix ayaa masaalkan u sheegay si uu suaal nagu weydino ah: “Miyaan aqbali doonaa casuumaad Boqortooyada Eebe hadaan helo mid diido martiqaadka? Runtu waxay tahay in lagugu casuumay xafladan Boqortooyada, laakiin runtu waxay tahay in inteena badanba u diidi doona casuumaada hal sabab ama mid kale. Marnaba kuma dhihi doonno ‘maya’ si toos ah markaa waxaan bixinnaa cudurdaar si aan u qarinno diidmadeena. Gudaha hoose waxaan ku leenahay ‘kale jecel’ oo asal u ah diidmadayada. Masaalkan, xididka diidmadu waxay ahayd jacayl waxyaabo kale. Kuwii la soo marti qaaday markii hore waxay jeclaadeen waxyaalaha dunidan (oo ay matalaan ‘duurka’, ‘dibi’ iyo ‘guur’) in ka badan Boqortooyada Eebe.

Mataal ku saabsan hogaamiyahii Diimeed ee aan xaqqa ahayn.

Qaarkeen naga mid ah baa waxyaabahan adduunka ka jacel in ka badan Boqortooyada Eebe sidaa darteed waanu diidi doonaa martiqaadkaan. Qaar kale oo inaga mid ah ayaa jecel ama aaminsanaanta xuquuqdeena gaarka ah. Ciise Masiix wuxuu sidoo kale wax ku baray arintan sheeko kale isagoo adeegsanaya hogaamiye diimeed .

⁹Masaalkan ayuu kula hadlay qaar ismoodayay inay xaq yihiin oo kuwa kale quudhsaday. ¹⁰Laba nin ayaa tegey inay macbudka ku tukadaan; mid Farrisi buu ahaa, kan kalena cashuurqaade. ¹¹Farrisigii intuu istaagay ayuu waxyaalahan isugu tukaday, Ilaahow, waxaan kuugu mahadnaqayaa inaanan ahayn sida nimanka kale oo wax dulma, iyo kuwa xaqa daran, iyo dhillayaasha, ama xataa sida cashuurqaadahan. ¹²Toddobaadkiiba laba kol ayaan soomaa, waxaan haysta oo dhanna toban meelood ayaan meel ka bixiyaa. ¹³Laakiin cashuurqaadihii meel fog ayuu ka istaagay, ma uuna doonaynin inuu indhihiisa cirka u qaado, laakiin laabtiisa ayuu garaacay isagoo leh, Ilaahow, ii naxariiso anigoo dembi leh. ¹⁴Waxaan idinku leeyahay, Kan iyo kii kale, kan baa gurigiisa tegey isagoo la caddeeyey inuu xaq yahay; waayo, mid kasta oo isa sarraysiiya waa la hoosaysiin doonaa, oo kii is-hoosaysiiyana waa la sarraysiin doonaa.
Luukos 18: 9-14

Waxaa jiray Farrisi (macalin diini ah sida imaam) wuxuu umuuqday inuu ku qumman yahay dadaalkiisa diimeed iyo mudnaantiisa. Soonka iyo zakada xitaa wuu ka badnaa wixii loo baahnaa. Laakiin imaamkan wuxuu aaminay xaqnimadiisa. Tani ma ahayn wixii nebi Ibraahim (PBUH) uu muujiyey waqti dheer kahor markuu helay xaqnimada isagoo si qumman u aamminay yabooha Eebe. Xaqiiqdii cashuur Qaade wuu is-hoosaysiiyay isaga oo aaminay in loo roonaaday, gurigiisuu ku tegey ‘isagoo xaq’ Eebe la jooga – halka Farrisiinta (imaam), oo aan u malaynayno inuu yahay ‘sax oo weliba dembiyadiisiina weli loo tirinayo.

Sidaa daraadeed Ciise Masiix wuxuu ku waydiinayaa adiga iyo aniga hadii aan si dhab ah u rabno Boqortooyadda Eebe, ama haddii ay tahay uun dano ka dhex jira danaha kale oo badan. Wuxuu sidoo kale na weydiiyaa waxa aan ku kalsoon nahay – mudnaantiisa ama naxariis Eebbe.

Waa muhiim in si daacad ah la isweydiiyo su’aalahan maxaa yeelay haddii kale ma aqoonsan doonno bariskiisa soo socota – in aan u baahan nahay Nadaafad gudaha ah.

Erayga Ciise Masiixi wuxuu ka Awood badnaa Dabeecadda

Surah Adh-Dhariyat (Surah 51 – Dabayllo Dabeyl leh) ayaa sharraxaya sida Nebi Muuse CSW loo diray Fircoon.

(Nabi) Muusana calaamo lagu waana qaatu ahaa markaan u dirray Fircoon isagoo wata xujo cad
Suuradda Adh-Dhariyat 51:38

Nebi Muuse wuxuu muujiyay ama tusay awoodiisa awood mucjiso ah xagga dabeecadda, oo ay ku jirto kala go’ida Badda Cas. Mar alla markii qof sheegto inuu yahay nin nebi ah (sidii uu Muuse u haystay) wuxuu la kulmay mucaarad waana inuu caddeeyaa inuu mudan yahay aaminid ahaan. Fiiro u yeelo qaabka Surah Ash-Shu’aara (Suuradda 26 – Gabayaaga) ay sharraxayaan wareegtadan diidmada ah iyo caddeynta in nebiyadu soo maray.

Waxay Beeniyeen Qoomkii (Nabi) Nuux Rasuulladii.Markuu ku Yiidhi Walaalkood Nuux Miyeydaan Dhawrsanayn.Anigu waxaan idiin ahay Rasuul Aamin ah.
Surah Ash-Shu’aara 26: 105-107

Waxay Beeniyeen Caad Rasuulladii.Markuu ku Yidhi Walaalkood Huud Miyeydaan Dhawrsanayn.Anigu waxaan idiin ahay Rasuul Aamin ah.Ee ka Dhawrsada Eebe Ina Adeeca.
Surah Ash-Shu’aara 26: 123-126

Waxay Beenisay Thamuud suulladii.Markuu ku Yidhi Walaalkood (Nabi) Saalax Miyaydaan Dhawrsanayan.Waxaan idiin ahay Rasuul Aamin ah.ee ka Dhawrsadda Eebe ina Adeeca.
Surah Ash-Shu’aara 26: 141-144

Waxay Beeniyeen Qoomkii (Nabi) Luudh Rasuuladii.Markuu ku Yidhi Walaalkood Luudh Miyeydaan Dhawrsanayn.Waxaan idiin ahay Rasuul Aaminee.ee ka Dhawrsada Eebe ina Adeeca.
Suuradda Ash-Shu’aara 26: 160-163

Waxay Beeniyeen Kayntii Ehelkeedii Rasuulladii.Markuu ku Yidhi Nabi Shucayb Miyeydaan DhawrsanaynWaxaan idiin ahay Rasuul Aaminee.ee ka Dhawrsada Eebe ina Adeeca.
Surah Ash-Shu’aara 26: 176-179

Nebiyadani dhammaantood waxay la kulmeen diidmo waxayna ahayd culeyskooda inay cadeeyaan inay yihiin nebiyo is aaminaan. Tani waxay sidoo kale run u ahayd Nebi Isa al Masih.

Nebi Isa al Masih (NNKH) wuxuu awood u leeyahay barida iyo bogsiinta ‘erey’. Wuxuu sidoo kale awood u lahaa dabeecadda. Injil wuxuu diiwaan geliyaa sida uu uga gudbey harada isaga iyo xertiisii si ay u buuxiyaan ‘cabsi iyo amakaag’. Waxaana qoran sidan:

²²Maalmahaas middood waxaa dhacay inuu doonni fuulay isaga iyo xertiisiiba, wuxuuna iyaga ku yidhi, Dhanka kale oo badda aan u gudubno, goortaasay dhaqaaqeen. ²³Laakiin intay socdeen ayuu seexday, oo waxaa baddii ku soo dhacay duufaan weyn oo dabayl ah; doonnidiina ayaa buuxsamaysay, oo halis bay ku jireen. ²⁴Markaasay isaga u yimaadeen oo intay toosiyeen ayay ku yidhaahdeen, Macallimow, Macallimow, waa lumaynaaye. Kolkaasuu kacay oo canaantay dabayshii iyo hirarkii biyaha. Goortaasay degeen oo xawaal baa dhacday. ²⁵Markaasuu wuxuu iyaga ku yidhi, Rumaysadkiinnii meeh? Iyagoo baqaya oo yaabban waxay isku yidhaahdeen, Haddaba yuu yahay kan amra xataa dabaysha iyo biyaha oo ay yeelaan?
Lukoos 8: 22-25

Eraygii Ciise xitaa wuxuu siiya Amar dabeesha iyo hirarka badda! La yaab ma lahan xertii isaga la joogtay baqidda aay u baqeen. Awoodda noocaas ah ayaa ka yaabiyay iyo cidda uu yahay. Munaasabad kale markii uu la jiray kumanaan kun oo qof ayuu muujiyay awood la mid ah. Markan ma uusan amrin dabaysha iyo hirarka – laakiin cunno. Sida ku qoran:

Waxaas dabadeed Ciise wuxuu u kacay dhinaca kale oo badda Galili oo ahayd baddii Tiberiyas. ²Dad badanna way raaceen, waayo, waxay arkeen calaamooyinkii uu ku sameeyey kuwii bukay. ³Kolkaasaa Ciise buurta u baxay, halkaasna ayuu xertiisii la fadhiistay. ⁴Markaasna waxaa dhowayd Iiddii Kormaridda ee ahayd iiddii Yuhuudda.
⁵Haddaba Ciise intuu indhihiisii kor u qaaday, ayuu wuxuu arkay dad badan oo soo socda, wuxuuna Filibos ku yidhi, Xaggee baynu kibis ka soo iibinnaa inay kuwanu cunaan? ⁶Wuxuu waxaas ugu yidhi inuu jirrabo isaga, waayo, isaga qudhiisu waa ogaa wuxuu samayn lahaa.
⁷Filibos wuxuu ugu jawaabay, Laba boqol oo dinaar oo kibis ahi kuma filla in nin walba wax yar qaato.
⁸Markaasaa xertiisii midkood oo Andaros la odhan jiray oo Simoon Butros walaalkiis ahaa wuxuu ku yidhi, ⁹Halkan waxaa jooga wiil qaba shan kibsood oo shaciir ah iyo laba kalluun, laakiin waxaasi maxay u tarayaan dad sidan u badan?
¹⁰Markaasaa Ciise yidhi, Dadka fadhiisiya. Meeshaasina waxay lahayd doog badan. Haddaba nimankii waa fadhiisteen, tiradooduna qiyaastii waxay ahayd shan kun. ¹¹Haddaba Ciise kibistuu qaaday, oo goortuu mahadnaqay ayuu u qaybiyey kuwii fadhiyey, sidaas oo kalena kalluunkii intay doonayeen.
¹²Markay wada dhergeen, wuxuu xertiisii ku yidhi, Ururiya jajabkii hadhay, waxba yaanay ka hallaabin. ¹³Sidaa aawadeed ayay ururiyeen, oo laba iyo toban dambiilood ayay ka buuxiyeen jajabkii ka hadhay kuwii shantii kibsood oo shaciirka ahayd cunay.

¹⁴Haddaba dadkii markay arkeen calaamadii uu sameeyey, waxay yidhaahdeen, Runtii, kanu waa nebigii dunida iman lahaa. ¹⁵Ciise wuxuu gartay inay imanayaan inay qabtaan oo boqor ka dhigaan, sidaas daraaddeed ayuu mar kale keligiis buurta u baxay.
Yooxanaa6: 1-15

Markii dadkii ay arkeen in Ciise uu badin karo cuntada sidii shan xabbadood oo kibis ahayd iyo labadii kalluun ay u quuteen 5000 oo nin welibana ay soo reebeen wax badan ayaa waxay ogaayeen inuu yahay nin gaar ah. Waxay la yaabi jireen inuu isagu yahay Nabigii uu muuse Towreed uu ku saadaaliyay waqti hore inuu imaan doono. Runtii Waxaan ognahay in Ciise Masiix inuu yahay Nabigaan maxaa yeelay Tawreed wuxuu ku qoran sidan:-

¹⁸Waxaan iyaga walaalahood uga dhex kicin doonaa nebi sidaada oo kale ah, oo markaasaan afkiisa gelin doonaa erayadayda, oo isna wuxuu iyaga kula hadli doonaa wax alla waxaan isaga ku amri doono oo dhan. ¹⁹Oo waxay noqon doontaa in ku alla kii aan maqlin erayadayda uu magacayga ku sheegi doono, isagaan weyddiin doonaa.
Sharciga Kunoqoshadiisa 18: 18-19

Calaamadda nebigani wuxuu ahaa in Eebbe geliyo ‘ereyadiisa afka’ ee Nabigaan. Waa maxay kalimooyinka Eebbe ka soocay dadka? Jawaabta waa lagu celcelinayaa aayadda soo socota, iyadoo ka bilaabaneysa Surah An-Nahl (Surah 16 – Shinida malabka):

haddaan doono arrinna waa inaan uun ku dhahno ahow oy
abaato.(An-Nahl16: 40

Amarka Eebena markuu wax inuu abuuro doono waa inuu ku yidhaahdo uun ahaw oo uu ahaado
Ya-sin36: 82

Eebe waa kan wax nooleeya waxna dila markuu doono inuu xukumo amarna wuxuu uun dhahaa ahaw wuuna ahaadaa.
Ghafir40: 68

Ciise wuxuu bogsiiyay cudurada oo wuxuu ka saaray jinniyada sharka leh ‘eray’. Hadda waxaan aragnaa inuu ku hadlayo Erey iyo dabaysha iyo hirarku ay adeecaan. Markaas buu hadlay oo kibistii waa batay. Calaamadahaas oo ku jira Tawreedka iyo Qur’aanka ayaa sharraxaya sababta markii uu Isa al Masih hadlay, ay noqotay – maxaa yeelay wuxuu lahaa amar. Wuxuu ahaa Masiixa.

Qalbigaa ayaa wax fahma

Laakiin xertii laftoodu si adag bay u fahmeen tan. Ma aysan fahmin muhiimadda ay leedahay in la badsado kibista. Waxaan taas u ognahay sababta oo ah Injil-ka ayaa diiwaangelinaya in dhabtii quudiyeen 5000 oo qof: sida ku qoran :-

⁴⁵Kolkiiba wuxuu xertiisii ku amray inay doonnida fuulaan oo ay hortiis tagaan dhanka kale oo Beytsayda intuu dadkii badnaa dirayo. ⁴⁶Goortuu kala diray, ayuu buurta tegey inuu ku tukado. ⁴⁷Goortii makhribkii la gaadhay, doonnidii waxay joogtay badda dhexdeeda, isaguna keligiis ayuu dhulka joogay. ⁴⁸Wuxuu arkay iyagoo wadidda ku dhibtoonaya, waayo, dabaysha ayaa ka gees ahayd. Wakhtigii gaadhka afraad oo habeenka ayuu u yimid isagoo badda ku dul socda, wuuna iska dhaafi lahaa. ⁴⁹Laakiin goortay arkeen isagoo badda ku dul socda, waxay moodeen inuu muuqasho yahay, markaasay qayliyeen. ⁵⁰Waayo, way wada arkeen, wayna nexeen. Markiiba wuu la hadlay oo ku yidhi, Kalsoonaada, waa aniga ee ha baqina. ⁵¹Markaasuu doonnidii iyaga ugu tegey, dabayshuna waa joogsatay. Aad iyo aad bay u nexeen oo ula yaabeen. ⁵²Waayo, iyaga kibistii waxba kama ay garanin, maxaa yeelay, qalbigoodu waa engegnaa ⁵³Oo markay gudbeen waxay yimaadeen dalka Gennesared, oo doonnidiina xeebtay ku xidheen. ⁵⁴Goortay doonnida ka soo degeen, kolkiiba dadku way garteen isaga. ⁵⁵Oo waxay orod ku wareegeen dalka u dhow oo dhan oo bilaabeen inay kuwa buka sariiro ugu soo qaadaan meeshii ay ku maqleen inuu joogo. ⁵⁶Meel alla meeshuu galayba, tuulooyinka ama magaalooyinka ama beeraha, waxay suuqyada dhigeen kuwa buka, oo ay ka baryeen inay faraqa maradiisa oo keliya taabtaan, oo kuwii taabtay oo dhammuna way bogsadeen.
Markoos 6: 45-56

Mar labaad, nebi Isa al Masih wuxuu ku hadlay Erayga awood oo waxay noqotay “noqo”. Laakiin xertii ma ‘fahmin’. Sababta ay u fahmi waayeen maahan inay ahaayeen kuwa aan caqli lahayn; maxaa yeelay ma ay joogin halkaas; ma’aha sababtoo inaay ahaayeen xertii xun; mana uu ahayn maxaa yeelay waxay ahaayeen kuwoo aan rumeysan. Maya, waxay leedahay ‘qalbigooda waa sii qallafsanaaday’. Nebi Yeremyaah (NNKH) wuxuu sii sheegay in Axdiga cusub uu imaan doono – oo sharciga lagu qori doono qalbiyadeenna. Ilaa uu Axdigii u beddelay qof qalbigoodu adag yahay – xataa quluubta kuwa raacsan Nabiga! Oo weliba qalbiyadeenna adag ayaa naga celisa fahamka runta ruuxiga ah ee nebiyadu muujiyeen.

Tani waa sababta shaqada diyaarinta Nebi Yaxye (NNKH) ay muhiim u tahay. Wuxuu dadka ugu yeeray inay toobad keenaan iyagoo qiran dembigooda halkii ay isku dayeen inay qarin lahaayeen. Haddii xerta Ciise Masiix ay lahaan jireen qalbi adag oo u baahan toobadkeenidda iyo qirashada dembiga, intee in leeg ayaan aniga iyo aniga nahay! Laga yaabee inaad ila mid noqon doontid adoo duceeya qalbigaaga adoo baryaya Allah (Wuxuu ogyahay xitaa fikradaheena si aan si fudud uga tukan karno fakirka) qirashada uu bixiyay Daauud:

Ilaahow, iigu naxariiso sida raxmaddaadu tahay,
Oo xadgudubyadaydana igaga tirtir sida naxariistaada badnaanteedu tahay.
²Xumaantayda iga wada maydh,
Oo iga nadiifi dembigayga.
³Waayo, anigu waan ogahay xadgudubyadayda,
Oo dembigayguna hortayduu yaallaa had iyo goorba.
⁴Adiga keliya ayaan kugu dembaabay,
Oo waxaan sameeyey wax hortaada ku xun,
Inaad xaq ahaatid markaad hadashid,
Oo aad daahir ahaatid markaad wax xukunto. Ilaahow, igu dhex abuur qalbi nadiif ah,
Oo igu dhex cusboonaysii ruux qumman.
¹¹Hortaada ha iga xoorin,
Oo Ruuxaaga quduuska ah ha iga qaadin.
¹²Farxaddii badbaadintaada ii soo celi,
Oo ruux raalli ah igu tiiri.
Sabuurradii1: 1-4,10-12

Waan kuu baryayaa tan oo waxaan kuugu dhiira gelinayaa inaad sidaas sameyso sidoo kale in Fariimaha Nabiyada loo fahmo qalbi jilicsan oo saafi ah inta aan ku guda jirno Injil.

Ciise wuxuu wax ku bogsiiyay- awoodda erayga

Surah ‘Abasa (Surah 80 – He Frowned) wuxuu duugaa nabi Muxamed CSW isagoo la kulmay nin indha la’.

Miyaad ogtahay inay u dhawdahay inuu hanuuno oo Daahir noqdo.
Suuradda ‘Abasa 80: 1-3

In kasta oo ay jirtay fursad ay ku fahmaan ruuxa, nebi Maxamed NNKH ma uusan bogsiin ninkii indhaha la’aa. Nebi Isa al Masih NNKH wuxuu ahaa mid u gaar ah nebiyadii sida loo awoodo oo loo daaweeyo indhoolaha. Wuxuu lahaa amar aysan soo bandhigin nebiyo kale, xitaa nebiyadii sida Nebi Muuse, Nebi Ibraahim iyo Nebi Maxamed (NNKH). Isaga ayaa ahaa nebi keliya ee weligii awoodda u lahaa inuu la kulmo caqabadda gaarka ah ee ku jirta Surah Ghafir (Surah 43 – The Forgiver)

Ma adaa wax maqashiin kara wax ma maqle, ma adaase hanuunin Kara (toosin kara) wax ma arke iyo cid ku sugan baadi cad.
Surah Ghafir 43: 40

Suuradda Al-Maida (Suuradda 5 – Shaxda jadwalka) waxaay u sharxeeysaa mucjisooyinka Ciise masiix, sidan :-

(Xusuuso) Markuu Eebe dhihi Ciise Binu Maryamow Xusuuso Nicmadaydii korkaaga ahayd iyo hooyadaaba markaan kugu Xoojinay Ruuxii Daahirka ahaa (Jibriil) ood kula Hadlaysay Dadka sariir-ilmood iyo adoo meel dhaxaada, iyo Markaan ku Baray Kitaabka iyo Xigmadda, iyo Tawreed, Injiil, iyo Markaad ka Yeelaysay Dhoobada Sidii Shimbir Idankayga ood Afuufaysay oy Noqonaysay Shimbir Idankayga, ood Bogsiinaysay indhoole Ku dhashe iyo Baras laha Idankayga, ood soo Bixinaysay Maydka Idankayga, Markaan kaa kaafiyey Banii Israa’iil markaad ula timid Xujooyin, oy Dheheen kuwii Gaaloobay oo ka mida kani waxaan Sixir ahayn ma aha.
al-Maida, Surah5: 110

Surah Ali-Imran (Surah 3 – Qoyska Imaam) waxay sii sharaxayaan awoodiisa mucjisooyinka

Waa Rasuulka Bani Isra’iil, (isagoo) u dhihi waxaan idiin la imid Aayad xaga Eebihiin ka ahaatay, waxaana idiinka abuuri dhoobada shimbira oo kale, oon afuufi ooy noqon shimbir Idamka Eebe, waxaana bogsiiyaa indhala’aan kudhashe Baraslaha, waxaana nooleeyaa Maydka Idamka Eebe, waxaana idiin ka warrami waxaad Cunaysaan iyo waxaad ku kaydsanaysaan Guryihiinna, taasira waxay idiin tahay Calamad haddaad rumeynaysaan (Xaqa).Waxaana rumeyn wixii iga horreeyey oo Tawreed ah, waxaan idiin bannayn wixii laydinka reebay Qaarkiis, waxaana idiin la imid Calaamad xagga Eebihiin ka ahaatay, ee ka dhawrsada Eebe, ina adeeca.
Suuradda Al-Imraan3: 49-50

Kuwii indhaha la’aa wax bay arkeen, kuwii baraska qabayna waa bogsadeen, kuwii dhintayna waa la sara kiciyey. Taasi waa sababta uu Surah al-Maida (5: 110) u leeyahay Isa al Masih NNKH wuxuu muujiyey ‘astaamo cad’ iyo Surah Al-Imran (3: 49-50) waxay cadeyneysaa in calaamaddiisa ‘ay kaaga ahayd’ xagga Eebahaa ‘. Maaha nacasnimo in la iska indho tiro macnaha calaamadahan xoogga leh?

Waxaanu soo aragnay sidii awooda lahayd ee Ciise masiixa wax ogu barayay,isagoo adeegsanayay awooda uu yeelan karay Masiixa oo keliya.Isla markuu bagay wacdintii buurta Injiilka wax uu diiwaan geliyay wacdigaa:-

Goortuu buurta ka soo degay, dad badan baa soo raacay. ²Oo bal eeg, waxaa u yimid nin baras leh oo caabuday, oo ku yidhi, Sayidow, haddaad doonaysid, waad i daahirin kartaa. ³Ciise intuu gacantiisa soo taagay, ayuu taabtay, oo ku yidhi, Waan doonayaa ee daahirsanow. Kolkiiba baraskiisa wuu ka daahirsanaaday, ⁴oo Ciise ayaa ku yidhi, Iska eeg, oo ninna ha u sheegin, laakiin jidkaaga iska mar, oo wadaadka istus, oo bixi hadiyaddii Muuse amray, marag iyaga ha u ahaatee.
Matayos 8: 1-4

Hadda Ciise Masiixi wuxuu awoodiisa ku tusay isagoo nin baris qaba ka. Wuxuu si fudud u yidhi ‘nadiif ahoow’ oo wuu nadiifiyey oo bogsiiyey. Erayadiisu waxay awood u lahaayeen inay bogsiiyaan oo ay wax baraan.

Kadib Ciise (NNKH) wuxuu la kulmay ‘cadow’. wakhtigaas Roomaanku waxay ahaayeen kuwii loogu necbanaa dhulka yuhuudda. Yuhuuddu waxay wakhtigaas u arkayeen Roomaanku sidii ay dareemayaan qaar reer Falastiin ah dareenka ay ka qabaan Israeliyiinta maanta.Yahuudu Kuwa ugu necebnaayeenwaxay ahaayeen askarta Roomaanka oo inta badan adeegsanaya awooddooda. Waxaa taas ka sii sii daran oo weliba ahaa saraakiishii Roomaanka – boqol-u-taliyihii ‘oo amray askartan. Ciise wuxuu hadda la kulmaa ‘cadowga’ nacaybka noocaas ah lahaa. Waa sidan sidaay u kulmeen:

Ciise Masiix iyo Boqol u taliyahii

⁵Goortuu Kafarna’um galay, waxaa u yimid boqol-u-taliye, isagoo baryaya ⁶oo leh, Sayidow, midiidinkaygii guriguu jiifaa, isagoo curyaannimo u buka oo aad u xanuunsanaya. ⁷Kolkaasuu Ciise wuxuu ku yidhi, Waan imanayaa oo bogsiinayaa. ⁸Markaasaa boqol-u-taliyihii u jawaabay oo ku yidhi, Sayidow, anigu ma istaahilo inaad saqafka gurigayga hoostiisa soo gashid, laakiin hadal keliya dheh, midiidinkayguna waa bogsan doonaa. ⁹Waayo, anigu waxaan ahay nin laga sarreeyo oo askar baa iga hoosaysa. Kan waxaan ku idhaahdaa, Tag, wuuna tagaa; mid kalena, Kaalay, wuuna yimaadaa; midiidinkaygana, Waxan samee, wuuna sameeyaa. ¹⁰Goortuu Ciise taas maqlay, wuu ka yaabay, wuxuuna ku yidhi kuwii la socday, Runtii waxaan idinku leeyahay, Rumaysad sidan u weyn oo kale reer binu Israa’iil kama dhex helin. ¹¹Waxaan idinku leeyahay, Qaar badan ayaa bari iyo galbeed ka iman doona oo la fadhiisan doona Ibraahim iyo Isxaaq iyo Yacquub boqortooyadii jannada gudaheeda, ¹²laakiin wiilashii boqortooyada waxaa lagu tuuri doonaa gudcurka dibadda ah. Meeshaas waxaa jiri doonta baroor iyo ilkojirriqsi. ¹³Markaasaa Ciise wuxuu boqol-u-taliyihii ku yidhi, Tag. Sidaad u ramaysatay ha kuu noqoto e. Oo saacaddaas ayaa midiidinkii bogsaday.
Matayos8: 5-13

Erayadii Ciise oo awood lahaa ayaa si fudud u amaray oo ku yidhi oo amarkii oo meel fog bay ka dhacday! Laakiin waxa la yaabey Ciise (NNKH) waxay ahayd oo keliya in ‘cadowgan’ jaahilka ah oo keliya uu leeyahay rumaysad uu ku aqoonsado awoodda eraygiisa – in Masiixa uu awood u leeyahay inuu dhaho oo ay noqon . Ninkii aan filayno inuusan lahayn iimaan (maxaa yeelay wuxuu ka yimid dadka ‘qaldan’ iyo diinta ‘qaldan’), oo ka soo jeeda ereyada Ciise (NNKH), inuu maalin uun ku biiri doono ciida jannada isagoo la jira Ibraahim iyo kan kale ee xaqqa ah. , halka kuwa ‘saxda ah’ ee diinta iyo dadka ‘sax ah’ aysan doonaynin. Ciise (NNKH) wuxuu nooga digayaa in ayan ahayn diin ama dhaxal in lagu damaano qaado jannada.

Ciise wuxuu sara kiciyey gabadha dhimatay ee uu dhalay hogaamiyaha sunagogga

Tani macnaheedu maahan in Isa al Masih (NNKH) uusan bogsiinenin hoggaamiyeyaasha Yuhuudda. Xaqiiqdii, mid ka mid ah mucjisooyinkiisii ugu xoogga badnaa ayaa ahayd sara kicinta gabadha dhimatay ee hoggaamiye sunagog. Waxaana Injilka ku qoran sidan:

⁴⁰Markii Ciise noqday ayaa dadkii badnaa farxad ku qaatay, waayo, way wada sugayeen. ⁴¹Oo bal eeg, waxaa yimid nin Yayros la odhan jiray, oo taliyaha sunagogga ahaan jiray. Wuxuuna isku riday Ciise cagihiisa oo ka baryay inuu gurigiisa galo. ⁴²Waayo, gabadh keliya buu lahaa, iyadoo abbaaraha laba iyo toban sannadood jirtay, wayna sakaraadaysay. Laakiin intuu socday dadkii badnaa ayaa cidhiidhiyey.

⁴³Naag laba iyo toban sannadood dhiigbixid qabtay, oo wixii ay ku noolaan lahayd oo dhan dhakhtarro ku bixisay, oo ku bogsan kari weyday, midna xaggiisa, ⁴⁴ayaa dhabarkiisa timid oo taabatay maradiisa darafteeda. Kolkiiba bixiddii dhiiggeeda ayaa joogsatay. ⁴⁵Markaasaa Ciise yidhi, Yuu yahay kan i taabtay? Markay wada dafireen, Butros iyo kuwa la jiray waxay ku yidhaahdeen, Macallimow, dadkii badnaa ayaa ku jiidhaya oo ku cidhiidhinaya. ⁴⁶Laakiin Ciise wuxuu yidhi, Qof baa i taabtay, waayo, waxaan gartay in xoog iga baxay. ⁴⁷Naagtii goortay aragtay inaanay qarsoonaan karin ayay timid iyadoo gariiraysa, oo hortiisay isku ridday, oo u caddaysay dadkii oo dhan hortooda waxay u taabatay iyo siday markiiba u bogsatay. ⁴⁸Kolkaasuu wuxuu iyada ku yidhi, Gabadhoy, rumaysadkaaga ayaa ku bogsiiyey ee nabad ku tag.

⁴⁹Intuu weli hadlayay, waxaa gurigii taliyaha sunagogga ka yimid nin ku leh, Gabadhaadii waa dhimatay, ee Macallinka ha dhibin. ⁵⁰Laakiin Ciise goortuu maqlay, wuxuu ugu jawaabay, Ha baqin ee iska rumayso, wayna bogsan doontaa. ⁵¹Markuu guriga yimid, ninna uma oggolaanin inuu la galo, Butros, iyo Yooxanaa, iyo Yacquub, iyo gabadha aabbeheed, iyo hooyadeed maahee. ⁵²Kulligood waxay u ooyayeen oo u barooranayeen iyada, laakiin wuxuu ku yidhi, Ha ooyina, iyadu ma dhiman, waase huruddaa. ⁵³Wayna ku qosleen, iyagoo og inay dhimatay. ⁵⁴Markaasuu dadkii oo dhan dibadda u saaray, oo uu gacanteeda qabtay oo qayliyey isagoo leh, Yartoy, kac. ⁵⁵Ruuxeedii ayaa ku soo noqday, oo markiiba way kacday, oo wuxuu amray in cunto la siiyo iyada. ⁵⁶Waalidkeedii waa yaabeen, wuxuuse amray inaanay ninna u sheegin waxa dhacay.
Lukos8: 40-56

Mar labaad, si fudud, isagoo adeegsanaya erayga amar, Ciise wuxuu ka sara kiciyey dhimashada gabadh yar . Ma ahan diin ama diin la’aan, ahaato Yahuud ama ma aha, ayaa Ciise Masiix ka celiyay inuu mucjisooyin sameeyo uu dadka ku bogsiiyo. Meel kasta oo uu ka helay iimaan, iyadoon loo eegayn jinsi, jinsi ama diin wuxuu u isticmaali lahaa awood uu ku bogsado.

Ciise Masiix wuxuu bogsiiyay dad badan,oo ay ka mid yahiin saaxiibadiis

Waxaa kale oo injiilka ku qoran inuu Ciise Masiix aaday guriga Butroos,kaasoo markii dambe noqon doonay af hayeenka ogu sareeyo 12 xertiisa.oo markuu halkaa tagayna wuxuu arkay baahi oo wuu u adeegay,sida ku qoran:

¹⁴Ciise goortuu guriga Butros galay, wuxuu arkay Butros soddohdiis oo jiifta oo qandhaysan. ¹⁵Markaasuu gacanteeda taabtay, qandhadiina waa ka baxday. Wayna kacday oo u adeegtay isaga. ¹⁶Goortii makhribkii la gaadhay waxay u keeneen qaar badan oo jinniyo qaba. Eray ayuu jinniyadii ku saaray, kuwii bukay oo dhanna wuu bogsiiyey, ¹⁷si ay u noqoto wixii nebi Isayos lagaga dhex hadlay isagoo leh, Isagaa qaatay bukaankeennii, cudurradeenniina wuu isku raray.
Matayos8: 14-17

Wuxuu awood u lahaa jinniyada shar leh inuu dadka ka saaro’si fudud’ erayo ‘. Injil ayaa markaa ina xusuusineysa in Axdiga hore uu saadaaliyay in bogsashada mucjisada ay calaamad u tahay imaatinka Masiixa. Dhab ahaantii nebi Ishacyaah) wuxuu sidoo kale wax ka sii sheegay meel kale isagoo ku hadlaya Imaatinka Masiixa sidaan:

Ruuxii Sayidka Rabbiga ah ayaa i dul jooga, waayo, wuxuu Rabbigu ii subkay inaan war wanaagsan masaakiinta ku wacdiyo, wuxuuna ii soo diray inaan kuwa qalbiga jaban bogsiiyo, iyo inaan maxaabiista xornimada ogeysiiyo, kuwa xidhanna furriinnimada, ²iyo inaan dadka ogeysiiyo sannadda qaabbilaadda ah ee Rabbiga iyo maalintii aarsashada Ilaahayaga, iyo inaan kuwa baroorta oo dhan u qalbi qaboojiyo, ³iyo inaan kuwa Siyoon ku baroorta meeshii dambaska qurux madaxooda ka saaro, oo meeshii baroorashadana aan saliiddii farxadda ka siiyo, oo meeshii qalbijabna aan dharkii ammaanta ka siiyo, in iyaga lagu magacaabo geedihii xaqnimada iyo beeriddii Rabbiga, si uu isagu u ammaanmo.
Isaiah61:1-3

Nebi Ishacyaah wuxuu sii saadaaliyay (750 D.C.) in Masiixa uu keeni doono ‘war wanaagsan’ (= ‘injiil’ = ‘injil’) oo uu masaakiinta u nasin, oo uu dadka xoreynta iyo sii deynta doono. Waxbarista, bogsiinta kuwa buka, iyo soo nooleynta kuwii dhintay ayaa ahaayeed siyaabaha Ciise u fuliyay wax sii sheegidda. Oo wuxuu waxyaalahan oo dhan u sameeyey si sahlan isagoo hadalka erayga amar u leh dadka, cudur, jinniyo shar leh iyo xitaa dhimasho laftiisa. Tani waa sababta uu Surah Al-Imran ugu yeeray:

(Xusuuso) markey tidhi Malaa’igtu Maryamooy Eebe wuxuu kuugu Bishaarayn Kalimo Xaggiisa ah (Wiil) Magaeiisu yahay Masiix Ciise Ibnu Maryam isagoo Sharaf leh Adduun iyo Aakhiraba kana mid ah kuwa la soo dhaweeyey
Surat3: 45 (Al-Imran

Injiilka sidoo kale wuxuu magaca Ciise ku sheegayaa inuu yahay Ereyga Ilaah sida ku qoran

¹³Oo isna wuxuu qabay dhar dhiig lagu rusheeyey, magiciisana waxaa la odhan jiray ereyga Ilaah.
Muujintii 19: 13

Ciise, Masiixi ahaan, wuxuu lahaa awooda hadal ah oo loogu yeery ‘Erayga xagga Ilaah ka yimid’ iyo ‘Ereyga Ilaah’. Maaddaama tan loogu yeedhay Buugagta Quduuska ah, waxaan caqli gal ah inaan ixtiraamno oo addeecno waxbaristiisa. Tan xigta waxaan arki sida Dabeecaddu u adeecday eraygiisa.

eMasiixa ayaa lagu muujiyay – xagga Baristiisa Awoodda leh

Suuradda Al-‘Alaq (Surah 96 – Dharka) wuxuu noo sheegaysaa in Eebbe ina baray waxyaabo cusub oo aanaan hore u aqoon.

Ee Dadka baray sida Qalinka wax loogu qoro.Dadkana baray waxayna aqoonin.
Suuradda al-Alaq96: 4-5

Suuradda Ar-Rum (Surah 30 – Roomaanka) waxay sii sharxaysaa in Eebbe sidaas ku sameeyo isagoo farriin u diraya nebiyada si aan u fahanno halka aan ku khaldanahay cibaadada Ilaah ee saxda ah.

mise waxaan ku soo dejiney xujo, oo ku hadli waxay Eebe la wadaajin.
Suuradda Ar-Rum30: 35

Nebiyadani waxay leeyihiin amar ka yimid xagga Ilaah si ay noogu sheegaan halka ay ku sugan yihiin cilaaqaadkeenna khaldan ee Ilaah, ha ahaato xagga fikirkeenna, hadalkeenna iyo dhaqankeenna. Nebi Isa al Masih NNKH wuxuu ahaa macalin noocan oo kale ah wuxuuna lahaa awood u gaar ah inuu ku kashifo xitaa fikradaheena gudaha si aan uga leexanno khalad kasta oo gudaha ka dhaca. Waxaan halkaan ku eegeynaa. Markaa waxaan eegnaa calaamadaha awoodda uu ku bixiyay mucjisooyinka bogsashada.

Ka dib markii Ciise Masiix uu jirrabay Shaytan (Iblis) wuxuu bilaabay inuu u adeego sidii nebi oo kale isagoo bari jiray. Waxbaridiisii ogu dheereeyd ee lagu qoray Injiilka waxaay ahayd wacdigii buurta dusheeda. Wacdigii buurta dusheeda oo dhamaystirana halkan,inakoo ku siinayno faahfaahinta hoos ku xusan,Ka dibna waxaan xiriir la yeelanaynaa wax bariddii Ciise Masiix,eek u saabsanayd waxa uu Nabi muuse ku sheegay Towreed.

Isa al Masih (PBUH) ayaa baray waxyaalaha soo socda

²⁷Waad maqasheen in la yidhi, Waa inaanad sinaysan. ²⁸Laakiin waxaan idinku leeyahay, Nin walba oo qof dumar ah damac u eegaa, durba qalbigiisuu kaga sinaystay. ²⁹Haddii ishaada midig ku xumayso, iska bixi oo iska tuur, waayo, waxaa kuu wanaagsan in xubnahaaga mid kaa lunto intii jidhkaaga oo dhan jahannamada lagu tuuri lahaa. ³⁰Gacantaada midig hadday ku xumayso, iska jar oo iska tuur, waayo, waxaa kuu wanaagsan in xubnahaaga mid kaa lunto intii jidhkaaga oo dhan jahannamada geli lahaa. ³¹Waxaana la yidhi, Ku alla kii naagtiisa furaa, warqaddii furniinka ha siiyo. ³²Laakiin waxaan idinku leeyahay, Mid walba oo naagtiisa furaa sababta sinada aawadeed maahee, wuxuu ka dhigayaa inay sinaysato, oo kii guursadaa tii la furayna waa sinaystaa.

Dhaaraha Iyo Runsheegidda

³³Weliba waad maqasheen in kuwii hore lagu yidhi, Waa inaanad nidarradaada jebin, laakiin waa inaad Rabbiga u yeeshaa nidarradaada. ³⁴Laakiin waxaan idinku leeyahay, Ha dhaaraninaba; jannada ha ku dhaaranina, waayo, waa carshigii Ilaah. ³⁵Dhulkana ha ku dhaaranina, waayo, waa meeshuu cagihiisa dhigo; Yeruusaalemna ha ku dhaaranina, waayo, waa magaaladii Boqorkii weynaa. ³⁶Madaxaagana ha ku dhaaran, waayo, tin keliya kama dhigi kartid caddaan ama madow. ³⁷Laakiin hadalkiinnu ha ahaado, Haah, haah, maya, maya; wixii intaas ka badan sharkuu ka yimaadaa.

Aargudashada

³⁸Waad maqasheen in la yidhi, Il il ha loo rido, iligna ilig ha loo rido. ³⁹Laakiin waxaan idinku leeyahay, Sharka ha hor istaagina, laakiin ku alla kii dhabanka midig kaa dharbaaxa, kan kalena u jeedi, ⁴⁰oo kii doonaya inuu ku ashtakeeyo oo khamiiskaaga kaa qaato, maradaadana u daa, ⁴¹oo ku alla kii kugu qasba inaad mayl la socotid, laba la soco. ⁴²Kii wax kaa barya, sii, oo kii doonaya inuu wax kaa amaahdo ha ka sii jeesan.

Jacaylka Iyo Dabeecadda Daahirka Ah

⁴³Waad maqasheen in la yidhi, Waa inaad deriskaaga jeclaatid oo cadowgaaga necbaatid, ⁴⁴laakiin waxaan idinku leeyahay, Cadowyadiinna jeclaada, u duceeya kuwa idin habaara, wax wanaagsan u sameeya kuwa idin neceb, oo Ilaah u barya kuwa idin caaya oo idin silciya, ⁴⁵si aad u ahaataan wiilashii Aabbihiinna jannada ku jira, waayo, qorraxdiisa wuxuu u soo bixiya kuwa xun iyo kuwa wanaagsan, roobna wuu u di’iyaa kuwa xaqa ah iyo kuwa aan xaqa ahaynba. ⁴⁶Waayo, haddaad jeceshihiin kuwa idin jecel, abaalkee baad leedihiin? Cashuurqaadayaashu miyaanay sidaas oo kale samayn? ⁴⁷Haddaad salaantaan walaalihiin oo keliya, maxaa dheeraad ah oo aad samaysaan? Dadka kale miyaanay sidaas oo kale samayn? ⁴⁸Saas aawadeed u samaada sida Aabbihiinna jannadu u san yahay.
Matayos5: 21-48

Wacdigii Ciise ee buurta dusheeda

Isa al Masih (NNKH) wuxuu ku baray qaabka “Waad maqasheen in la sheegay… laakiin waxaan kuu sheegayaa…”. Qaab dhismeedkan marka hore ka soo xiganayaa Tawreed, ka dibna wuxuu ku fidiyaa baaxadda amarka ujeeddooyinka, fikradaha iyo ereyada. Ciise Masiix wuxuu wax baray isaga oo qaadaya awaamiir adag oo laga bixiyay Nebi Muuse (NNKH) wuxuuna ka dhigay xitaa kuwa aad uga adag sidii loo samayn lahaa!

Laakiin waxa kale oo cajiibka ah sida uu u waasaciyay ama u ballaadhiyay amaradii Tawreed. Wuxuu ku sameeyaa iyada oo ku saleysan awooddiisa. Wuxuu si sahlan u odhanayaa ‘Laakiin waxaan kuu sheegayaa…’ taasina waxay sii kordhineysaa baaxadda amarka. Tanina waxay ahayd hal shay oo gaar u ahaa waxbarashadiisa. Sida Injilku sheegayo markuu dhammeeyay Khudbaddan

²⁸Waxaa dhacay goortii Ciise hadalladan dhammeeyey, in dadkii oo dhammu waxbariddiisa la yaabeen, ²⁹waayo, wuxuu wax u barayay sida mid amar leh oo uma uu baraynin sida culimmada.
Matayos 7: 28-29

Runtii, Ciise Masiix wuxuu wax barayay sidii qof awood weyn leh. Inta badan nebiyada waxay ahaayeen Fariin wadayaal faafiyo fariinta ka timid xagga Eebe, laakiin way ka duwanayd. Waa maxay sababtuu Ciise Masiix u sameeyay tan?Sidaan ku soo aragnay halkan Darajadii Masiixa lagu siiyay Sabuurka oo soo socoto. Wuxuu lahaa awood weyn. Sabuurradii 2 ee Axdiga hore, halkaas oo Awooda Ciise Markii ogu horeeysay la sharraxay Eebe wuxuu kula hadlaya Ciise Masiix sidan:-

I bari oo waxaan dhaxal ahaan kuu siin doonaa quruumaha,
Oo dunida meelaha ugu fogfogna hanti ahaan baan kuu siin doonaa.
Sabuurradii 2: 8

Masiixa waxaa lasiiyay amar uu ku xukumo quruumaha, xataa tan iyo dhulka darfihiisa. Sidaa daraadeed sida uu masiixa u leeyahay awood uu wax ku baro habka uu u sameeyay..

Nabiga iyo Wax baridii buurta

Xaqiiqdii, sidaan halkan ku aragnay Taurat, nebi Muuse wuxuu saadaaliyay imaatinka ‘Nabiga’, kaasoo lagu xusi doono habka uu wax u baray. Muuse ayaa qoray

¹⁸Waxaan iyaga walaalahood uga dhex kicin doonaa nebi sidaada oo kale ah, oo markaasaan afkiisa gelin doonaa erayadayda, oo isna wuxuu iyaga kula hadli doonaa wax alla waxaan isaga ku amri doono oo dhan. ¹⁹Oo waxay noqon doontaa in ku alla kii aan maqlin erayadayda uu magacayga ku sheegi doono, isagaan weyddiin doonaa.
Sharciga Kunoqoshadiisa 18: 18-19

Isagoo baraya qaabkii uu u baray, Ciise wuxuu adeegsanayay awoodiisa Masiix isagoo fulinaya wax sii sheegistii Muusena ee Nabiga soo socda oo si weyn wax u bari doona. Waxayna labaduba ahaayeen Masiixa iyo Nabi.

Adiga iyo aniga iyo wacdintii buurta

Haddii aad si taxaddar leh u akhrido Wicitaankan Buurta ku si aad u aragto si aad u addeecdo markaa inaad jahwareersan tahay. Sidee qof ugu noolaan karaa amarrada noocaan ah ee ka hadlaya qalbiyadeenna iyo ujeeddooyinkeenna? Maxay ahayd Ciise wacdintiisan? Jawaabta waxaan ka arki karnaa gabagabadiisii wacdigiisa.

Saas aawadeed u samaada sida Aabbihiinna jannadu u san yahay.
Matayos 5:48

Waxaan had iyo jeer u maleyneynaa in laga yaabo inay si fudud uga wanaagsan yihiin camalka xun – taasi way ku filnaan doontaa. Hadday taasi dhacdo, oo Eebbe ha inaga yeelo Jannadiisa, waxaan baabi’in lahayn dhammeystirka Jannada oo waxaan u rogi karnaa khaladaadka aan ku hayno adduunkan. Waa damacayaga, damacnimada, xanaaqa ee maanta nolosheena burburiyay. Haddaan aadno Janada inagoo weli haysano damacaas, cadhada Jannadaas si dhakhso leh ayey u noqon doontaa sida adduunkan –ibaatooyinkan aanu inaga sameeynay.

Xaqiiqdii, waxbadan oo wax barida Ciise Masiix waxay diiradda saarayeen gudaha qalbiyadeena halkii ay ka ahaan laheyd xaflada banaanka. Tixgeli sida,uu wax barida kale, uu diiradda saarayo gudaha. qalbigeenna

²⁰Wuxuuna ku yidhi, Waxa ninka ka soo baxa, kuwaas weeye waxa ninka nijaaseeyaa. ²¹Waayo, waxan weeye waxa qalbiga dadka gudihiisa ka soo baxa fikirrada shar leh, iyo galmada xaaraanta ah, iyo tuuganimada, iyo dilidda, ²²iyo damacnimada, iyo sharka, iyo khiyaanada, iyo camal xumaanta, iyo il xun, iyo cayda, iyo kibirka, iyo nacasnimada. ²³Waxyaalahan shar leh oo dhammu gudahay ka soo baxaan oo ninka nijaaseeyaan.
Mark 7: 20-23

Sidaa daraadeed daahirsananta gudaheena aad ayey muhiim ugu tahay heerka loo baahan yahay ee kaamilnimad. Eebbe wuxuu kuwa dhabta(kaamilka) u ogolaadaa doonaa Janada Kaamilka ah. Laakiin inkasta oo taasi u ekaan karto caqli ahaan aragtideeda waxay kicineysaa dhibaato weyn: Sideen ku geli karnaa Jannada haddaannaan kaamil ahayn? Suurtagalnimada innaga oo aan dhammaystirnayn oo dhammaystiran ayaa noo keeni kara rajo la’aan.

Laakiin taasi waa waxa uu doonayo! Markaan ka rajo dhigno inaan waligeen wanaag ku noolaano, markaan joojino aaminaadda waxyaabaha aan gaarno, markaas waxaan noqonnaa ‘ruux liita’. Ciisa Masiix wacdigiisa wuxuu ku bilaabay oo yidhi:-

“Waxaa barakaysan kuwa saboolka ka ah xagga ruuxa, waayo, boqortooyada jannada iyagaa leh”
Matayos 5: 3

Bilowga xigmaddeena ma aha inaan meesha ka saarno waxbarisyadan oo aan annaga ina khuseynayn. Way sameeyaan! Heerkan ayaa ah‘ in la noqdo kaamil’. Maaddaama aan u oggolaanay in heerkaas uu ku soo dhex galo, oo aan garowno in aannan awood u lahayn arrintaas, markaa waxaan bilaabaynaa dariiqa toosan. Waxaan bilaabeynaa dariiqa toosan maxaa yeelay, annaga oo aqoonsanna wax qabadkeena, waxaa laga yaabaa inaan diyaar u nahay inaan aqbalno caawimaad marka loo fiirsho haddii aan u maleynno inaan ku aqbali karno wax u qalmi taankeena.

Ciise Masiix Waxaa jarabay ama tijaabiyay shaydaan

Suuradda Al-Anfal (Surah 8) waxay noo sheegaysaa sida Shaytanku dadka u tijaabiyo.

Markuu u Qurxiyey Shaydaanku Camalkooda kuna Yidhi wax idinka Adkaan oo Dada ma jiro Maanta, anna kaalmeeyaan idiin ahay, markay isarkeen Labadii Kooxoodna wuxuu u gurtay Cidhibtiisa, wuxuuna yidhi anugu Bari baan idinka ahay, waxaana arkaa waxaydaan Arkin waxaana ka Cabsan Eebe Ilaahayna waa Ciqaab darane
Suuradda Al-Anfal 8:48

Suuradda TaHa (Surah 20 – TaHa) waxay sharraxaysaa sida Iblis u keenay dembiga Aadan. Waxay sheegaysaa:-

waxaase waswaasiyey shaydaan wuxuuna yidhi Aadamow ma ku tusiyaa Geedda waaridda iyo xukun aan gaboobayn.
Surah TaHa 20: 120

Shaydaanka wuxuu isku dayey inuu xeeladeeyo Ciise Masiix. Injil wuxuu cadeeynayaa aflagaadadiisa imaatinkii Yaxye ka dib, Waxaan aragnay sida nebi Yaxye ugu yimid dadka inuu diyaariyo ama u sii sheego imaatinka Masiixa. Farriintiisu waxaay xoogga saareysay in qof walba looga baahan yahay inuu toobad keeno. Injil wuxuu sii wadey inuu sheego in Ciise uu Yaxye (NNKH) baabtiisay. Tani waxay caddeysay in howshii Masiixa sidaay ahayd u bilaabeeysa. Laakiin intuusan bilaabin ka hor shaydaan oo ah cadawgeena wayn ayaa jarabay ama tijaabiyay Ciise .

Injil wuxuu u sharraxayaa tijaabadan saddex tijaabo ama Jarabaad oo gaar ah oo Shaydaana u keenay Ciise. Haddana aan eegno Jarabaad kasta siday ahayd.(Jarabaadahaa waxaan ku arki doonaa in sheeydaanka u sheegay Ciise waxa uu yahay oo ah Wiikii Ilaah. Si aad si fiican ogu fahanto macnaha halkan ka eeg)

Rootida

Goortaasaa Ruuxu Ciise cidlada u kaxeeyey in Ibliisku jirrabo. ²Oo goortuu afartan maalmood iyo afartan habeen soomanaa, ayuu dabadeed gaajooday. ³Markaasaa duufiyihii u yimid oo ku yidhi, Haddaad tahay Wiilka Ilaah, dhagaxyadan ku dheh, Kibis noqda. ⁴Laakiin wuu u jawaabay oo ku yidhi, Waa qoran tahay, Dadku waa inaanu kibis oo keliya ku noolaan, laakiin waa inuu eray walba oo afka Ilaah ka soo baxa ku noolaado.
Mataayoos 4: 1-4

Markaan is bar bar dhigno Halkan waxaan ku arakeeynaa Shaydaanka Aadan iyo Xaawau jarabayay Jannada dhaxdeeda. Jarabaadiisa waxaay ahayd isagoo u sheegay in midhaha laga celiyay yahiin kuwoo cunidda ku wanaagsan. Tanina waxaay ahayd sidii loo jarabay. Jarabaadana Waxaa sababay Ciise oo Soomanaa,oo soonkiisana ahaa joogsi laaan-aan saxuuraneynin-ama aan habeen kasta aan waxba cunaynin intii muddo ahayd,haddaba fikirkan rootiga ayaa ahaa mid la fahmi karo, iyadoo jarabaadani ka duwnayd midii Aadan,oo Ciisana u adkeeystay jarabaadda halka uu aadan ka cunay.

Laakiin waa maxay sababta uu wax u cunin mudada 40 maalmood ah?Injiilka si gaar ah nooguma sheegi,laakiin Axdigii hore wuxuu sii sheegay in adoonka imaatinaya uu wakiil u noqon doono Yahuudda oo ah qaranka IsraaiilQaranka reer binu Israa’iil, oo ku jiray ama uu maamulaayay nebi Muuse (NNKH), muddo 40 sano ah cidlada dhex wareegayeen oo cunayay cunto la yiraahdo manna oo sammada oga soo degeeysay. Afartan maalmood ee soonka iyo ka fiirsashada ereyga Eebbe sidii cuntada ruuxiga ahi waxay ahayd astaan dib-u-dhaqan galinta wakhtigaas cidlada ah sidii Addoonkii loo ballanqaaday.

Jarabaadii inuu Ilaah ama Eebbe Tijaabiyo.

Tijaabaddii ama Jarabaadii labaad waxay ahayd mid iyadanana adag.Taasna Injilka ayaa noo sheegaya.

⁵Markaasaa Ibliisku magaaladii quduuska ahayd geeyey, wuxuuna saaray munaaraddii macbudka ⁶oo ku yidhi, Haddaad tahay Wiilka Ilaah, hoos isu tuur, waayo, waa qoran tahay,
Malaa’igihiisa ayuu amri doonaa,
Oo gacmahooda ayay sare kuugu qaban doonaan,
Inaanay cagtaadu dhagax ku dhicin.
⁷Ciise wuxuu ku yidhi, Haddana waa qoran tahay, Rabbiga Ilaahaaga ah waa inaanad jirrabin.
Matayos 4: 5-7

Sabuurka ayaan ka soo xiganay shaydaan inuu Ciise la jarabayo). Sidaa darteed way cadahay inu Ilaah ka soo horjeedo,Wuxuuna bartay qoraalada xurmada leh si uu u dejiyo wadooyin uu kaga horyimaado. Wuxuu si fiican u yaqaana buugaagta, waana khabiir ku xeeldheer qoraalka.

Waxaan soo saari karaa marin dhameys tiran oo Sabuur ah oo uu sheydaanka ka soo xigtay qayb ka mid ah. (Waxaan hoosta ka xarriiqay qaybta uu soo xigtay).

Wuu foororsadaa, oo hoos isu gaabiyaa,
Oo masaakiinta waxaa ridda gacanta kuwiisa xoogga badan.
¹¹Oo wuxuu isyidhaahdaa, Ilaah waa i illoobay,
Oo wejigiisiina wuu qariyey, weligiisna ima arki doono.
¹²Rabbiyow, Ilaahow, sara joogso, oo gacantaada kor u qaad,
Oo masaakiinta ha illoobin.
¹³Bal kii shar lahu muxuu Ilaah u quudhsadaa?
Oo muxuu qalbigiisa uga leeyahay, Adigu waxba i weyddiisan maysid?
¹⁴Waxaas baad aragtay, waayo, waad u jeeddaa belaayada iyo xanaaqa, inaad gacantaada ku aargudatid aawadeed,
Miskiinku adiguu isu kaa dhiibaa,
Waayo, adigu waxaad tahay agoonka kaalmeeyihiisa.
Sabuurradii1: 10-14

Waxaad halkan ku arki kartaa in Zabur uu ku saabsan yahay ‘Isaga’, taasoo uu shaydaanka rumeyay in loo yaqaano Masiixa. Laakiin qoraalkaasi si toos ah uma oranayo ama uma sheegayoso’ ‘Masiix’, Sidaa daraadeed sidee buu Shaydaanku u ogaan karaa tan?

Waxaad kale oo aad arki doontaa inuu ‘Isaga’ uu ku tuman doonaa ‘libaaxa weyn’ iyo ‘abeeso’ (v.13 – waxaan galiyay casaan). ‘libaaxu’ wuxuu u taagan yahay qabiilkii reer Yahuudah ee reer banii Israa’iil tan iyo markii nabi Yacquub (NNKH) uu wax ku sii sheegay Towreed:

Yahuudahow, walaalahaa waa ku ammaani doonaan.
Gacantaadu waxay saarnaan doontaa cadaawayaashaada qoortooda,
Anigoo ah aabbahaana wiilashaydu way kuu sujuudi doonaan,
⁹Yahuudah waa libaax dhashiis.
Wiilkaygiiyow, wixii aad ugaadhsatay waad ka tagtay.
Wuu kadaloobsaday, oo wuxuu u jiifsaday sida aar,
Iyo sida gool, haddaba yaa kicin doona?
¹⁰Usha boqortooyadu kama tegi doonto Yahuudah,
Usha taliyuhuna cagihiisa kama dhex bixi doonto;
Ilaa Shiiloh yimaado;
Dadkuna isagay addeeci doonaan.
Bilowgii 49: 8-10

Yaquub oo nabi ahaa ayaa 1700 CH towered ku sheegay in qabiilka reer yahuudiya ay la mid yahiin Libaax ka yimid `isaga` kaasoo imaan doono oo isaga ku xukumi doono.Sabuurka oo waxsii sheegidiisa sii watay,isagoo cadeeynaya isaga inuu ku tuman doono `Libaaxaa`,Sabuurka ayaa yiray isaga inuu noqon doono xukumaha ah Yahuudiya.

Fariintaa sabuurka ah ee uu shaydaanka ku hadlay ayaa sidaasoo kale ku sheegtay `Isaga` inuu burburin doono abeesada.Tanina waa cadeeybta tooska ah ee ogu horeeysay oo Ilaah ballanta ku qaaday oo uu aadan u sheegay in farcanka naagta uu burburin doono abeesada. Mar kale waxan idiin haynaa Jaantuus cadeeynaya dabeecadahii iyo ficiladii ballantii ogu horeeysay.Sidaa daraadeed Ilaaha rabbiga wuxuu abeesadii ku yiri:-

Oo Rabbiga Ilaah ahu wuxuu abeesadii ku yidhi,

¹⁵oo colaad baan idin dhex dhigi doonaa adiga iyo naagta, iyo farcankaaga iyo farcankeeda; oo madaxaaguu burburin doonaa, adiguna cedhibtiisaad burburin doontaa.
Bilowgii 3: 15

Ballanqaadkan waxaa markii ugu horreysay la siiyay Adam, laakiin faahfaahintu markaas ma aysan caddayn. Hadda waxaan ognahay in ‘Naagtu’ tahay Maryan waayo iyadu waa qofka keliya ee dhashay dhadig la’aanteed – waxay ahayd bikrad. Haddaba carruurteeda, waa isaga oo loo ballanqaaday hadda waxaan ognahay inuu yahay Ciise al-Masih (NNKH). Marka waxaan magacyadan ku soo daray shaxdan. Sida aad ka arki karto jaantuskan, ballanqaadkii hore ayaa sheegay in Isa al Masih (the ‘he’) uu burburin doono abeesada. Wax sii sheegidda ku jirta Zabur oo Shaytan soo xigtay ayaa ku celisay tan markay tiri

Libaaxa weyn iyo abeesadaad ku burburin doontaa. (v13)

Shaydaanka wuxuu ka soo xigtay Zabur taas oo iyana jeedinaysa labadan waxsii sheegyada hore ee Taurat ah in ‘uu’ imanayo kaas oo amri lahaa addeecida oo burburin Shaytan (maska). Shaytan wuxuu ogaa in aayadaha uu soo xigtay Sabuur ay tixraacayaan Masih inkasta oo aysan dhihin ‘Masih’. Shaytanku wuxuu isku dayay inuu iskudaydo inuu sidan u fuliyo qaab qaldan. Waxsii sheegyadaan ka socda Zabur iyo Towteed waa la fulin doonaa, laakiin ma aha Ciise (NNKH) inuu ka boodboodo macbudka si uu u soo jiito naftiisa, laakiin adoo raacaya qorshaha, ayadoon loo jeedin, ayaa shaaca ka qaaday Toreedka iyo Sabur Eebbe.

Tijaabada Caabudidda

Shaytan wuxuu markaa ku tijaabiyey Ciise waxkastoo uu haysto – boqortooyooyinka adduunka oo dhan. Injil wuxuu sheegayaa:

⁸Haddana Ibliiskii ayaa buur aad u dheer geeyey, wuxuuna tusay boqortooyooyinka dunida oo dhan iyo ammaantooda. ⁹Wuxuuna ku yidhi, Waxyaalahan oo dhan waan ku siinayaa haddaad sujuuddid oo i caabuddid. ¹⁰Markaasaa Ciise wuxuu ku yidhi, Shayddaan yahow, bax, waayo, waa qoran tahay, Waa inaad caabuddo Rabbiga Ilaahaaga ah oo waa inaad isaga keliya u adeegto. ¹¹Markaasaa Ibliiskii ka tegey, oo waxaa u yimid malaa’igo, wayna u adeegeen.
Matayos 4: 8-11

‘Masiixa’ waxaa loola jeedaa ‘la subkay‘ inuu wax xukumo sidaa darteed Masih wuxuu xaq u leeyahay inuu wax xukumo. Shaytan wuxuu ku tijaabiyey Ciise (NNKH) wixii saxda ahaa, laakiin Shaytan wuxuu ku tijaabiyey inuu marin habaabin qaldan ka qaato xukunkiisa, wuxuuna ku tijaabiyey Ciise (NNKH) inuu caabudo si uu u helo – taas waa shirkada. Ciise wuu iska caabiyey Shaytan tijaabadiisa, (mar labaad) isagoo xiganaya Taurat. Isa al Masih (NNKH) wuxuu Taurat u arkay inuu yahay buug aad muhiim u ah oo sida muuqata si fiican u yaqaanay kuna aaminay.

Ciise oo ah – qof na fahmaya

Muddadan jirrabaadda Ciise (NNKH) aad ayey muhiim noogu tahay. Injiilkana wuxuu wax inooga sheega Ciise:-

Muddadan jirrabaadda Ciise (NNKH) aad ayey muhiim noogu tahay. Hargaha wuxuu sheegayaa ku saabsan ciise
Cibraaniyada 2:18

¹⁵Waayo, ma aynu lihin wadaad sare oo aan itaaldarradeenna ka nixi karin, laakiin waxaynu leennahay mid si walba loo jirrabay sideenna oo kale, oo aan weliba dembi lahayn. ¹⁶Haddaba aynu carshiga nimcada dhiirranaan ugu soo dhowaanno si aynu naxariis u qaadanno oo aynu u helno nimco ina caawisa wakhtiga baahida.
Cibraaniyada 4: 15-16

Xusuusnow Haruun (NNKH) sidii uu Wadaadka Sare ogu keenay allabaryo si reer binu Israa’iil ay u helaan cafis. Hadda Ciise (NNKH) si la mid ah ayaa loo arkaa inuu yahay Wadaadka Sare oo na nooga noolaan kara oo na fahansiin kara – xitaa wuxuu inaga caawiyaa tijaabooyinkeena, si sax ah maxaa yeelay isaga laftiisu waa la jirrabay – oo haddana dembi ma lahayn. Markaa waxaan ku kalsoonaan karnaa Allah hortiis Isxaaq (NNKH) isagoo u ah wadaadkeena sare maxaa yeelay wuxuu maray tijaabooyinkii ugu adkaa laakiin waligii isma dhiibin oo dembaabin. Isagu waa qof na fahansada oo naga caawin kara tijaabooyinkeena iyo dembiyadeenna. Su’aashu waxay tahay: Had ma ayaaynu fasixi doona?

Nabi Yaxye ama Yooxaana wuxuu diyaariyay wadadii

Surah Al-An’Aam (Surah 6 – Lo’da, Xoolaha) waxay noo sheegaysaa inaan u baahan nahay inaan ‘toobadkeena’. Waxay leedahay

Markay kuu Yimaadaan kuwa Rumeeyey Aayaadkanaga waxaad Dhahdaa Nabadgalyo Korkiinna ha ahaato, wuxuu Eebe Isasaaray Naxariis, oo ah Ciddii idinka mid ah oo Fasha Xumaan isagoo ka Jaahil ah oo Toobad keena nn wanaajiya Eebaa Dhaafi una Naxariisan.
Suuradda Al-Anzam 6: 54

Waa maxay toobadku? Dhowr aayad oo ku jirta Surah Hud (Surah 11 – Hud) ayaa noo sheegaysa.

dambi dhaafna warsada Eebe una toobad keena wuxuu idiinku raaxayn nolol wanaagsan tan iyo muddo, wuxuuna siin cid kasta dheeraad leh (Fadli) dheeraadkiisa (Fadligiisa) haddaad jeedsataanna anugu waxaan idiinka cabsan Cadaab Maalin wayn
(Surah Hud11: 3

Qoomkayow Dambi dhaaf warsada Eebihiin una toobad kenna ha soo (Daayo) diro Samada (Roobka) korkiinna si badane hana idiinku kordhiyo xoog xooggiinii hana jeedsanina idinkoo Dambiilayaal ah.

(Surah Hud11: 52

Thamuudna waxaan u dirray Walaalkeed (Nabi) Saalax, wuxuuna yidhi Qoomkayow Caabuda Eebe Ilaa Eebe ka soo hadhay ma idiin sugnee, isagaana idiinka ahaysiiyey Dhulka idinkuna Camiray dhexdeeda ee dambidhaaf warsada una toobad keena illeen Eebahay waa dhawyahay oo ajiibaa (Baryade)
Surah Hud11: 61

And ask forgiveness of your Lord and then repent to Him. Indeed, my Lord is Merciful and Affectionate.”
Surah Hud11: 90

Waxaan soo aragnay in Zabuur uu ku dhammaaday Nebi Malaakii (NNKH) kaasoo sii sheegay inuu qof u imaanayo inuu ‘jidka hagaajiyo’ (Malaakii 3: 1). Ka dib waxaan aragnay siduu Injiilka ogu furmay sheegitaankii uu jabriil sheegay dhalashadii Nabi Yaxye iyo Masiixi(oo isaga bikrad ka imaan doono).

Nebi Yaxye (NNKH) – oo ku jira ruuxii iyo xoogga Nebi Eliiyaah

Injil wuxuu markaa diiwaan gelinayaa Yaxye dhalashadiisa kadib (oo sidoo kale loo yaqaanay Yooxanaa Baabtiisaha – NNKH):

⁸⁰Wiilkuna waa koray oo ruuxuu ka xoogoobay, wuxuuna joogay cidlada ilaa maalintii uu Israa’iil istusi lahaa.
Luukos 1: 80

Intii uu cidlada dhexdeeda ku noolaa, injiilku wuxuu diiwaan geliyaa:

⁴Yooxanaa qudhiisu wuxuu guntanaa dharkiisii dhogorta geel ahaa, oo suun meged ahna dhexduu ku xidhnaa, cuntadiisuna waxay ahayd ayax iyo malab dibadeed.
Matayos 3: 4

Yaxyaxdiisa (NNKH) ruuxiisa adag yahay u horseeday inuu u labisto hab dag oo cunna cuntada duur. Laakiin tan ma aha sababtoo ruuxiisa oo keliya – sidoo kale waxay ahayd calaamad muhiim ah. Waxaan soo aragnay gabagabada Axdiga Hore in Diyaariyahii loo ballanqaaday uu ku yimaado ‘Ruuxa Eliiyaah’. Eliiyaah wuxuu nebi u ahaa reer Sabbur, oo isna cidlada buu ku noolaa oo wax ku cunayay,

wuxuu ahaa nin xaad badan,oo sun magad ahina dhexduu ku xidhnaa. ”
2 Boqoradii 1: 8

Sidaa daraadeed goortuu Yaxye ku noolaa oo u labisnaa sidaay ahayd, Waxaay ahayd in la muujiyo inuu isaga ahaa diyaariyaha imaanayay ee la sii sheegay inuu ku imaan doono Ruuxa Iliyaah ama Ilyaas.Dharkiisa, iyo noloshiisa iyo cunidda cidlada dhexdeeda waxay ahaayeen astaamo muujinaya inuu ku yimid qorshihii Eebbe ku dhawaaqay.

Injiilka-si adag buu u dhigay Taariikhda

Ka dib injiilka wuxuu noo sheegay taa:

Waxay ahayd sannaddii shan iyo tobnaad oo Tiberiyas Kaysar boqranaa, markii Bontiyos Bilaatos xukumi jiray Yahuudiya, oo Herodos taliye u ahaa Galili, walaalkiis Filibosna taliye u ahaa Ituraya iyo dalkii Tarakhoonitis, oo Lusaniyas taliye u ahaa Abilene, ²oo Annas iyo Kayafas wadaaddadii sare ahaan jireen, markaasaa ereygii Ilaah cidlada ugu yimid Yooxanaa ina Sakariyas.
Luukos 3: 1-2

Bayaankaani wuxuu sheegayaa hooshii Waxsii sheegiddii NabiYaxye (NNKH) waana wax aad muhiim u ah maadaama ay astaan u ahayd bilawgiisii hooshiisa iyada oo la dhigayo meesha ku xigta hogaamiyeyaal badan oo caan ah taariikhdooda. U fiirso tixraacaan ballaaran ee ku wajahan taliyayaashii wakhtigaas. Tani waxay noo oggolaaneysaa inaan taariikh ahaan u hubino saxnimada waxyaabaha ku qoran Injiilka. Haddii aad sidaas sameyso, waxaad ogaan doontaa in Tiberius Kaysar, Pontius Bilaatos, Herodos, Filibos, Lysanias, Annas iyo Kayafas ay dhammaantood yihiin kuwa laga yaqaan taariikhyahannada cilmiga leh ee Roman iyo taariikhyahannada Yuhuudda. Xitaa cinwaanada kala duwan ee loo dhiibo maamulayaasha kaladuwan (tusaale. ‘Taliyihii’ ee Pontius Bilaatos, ‘tetrarch’ Herodos, iwm) ayaa loo xaqiijiyey inay taariikh ahaan sax yihiin oo sax yihiin. Tani waxay noo oggolaaneysaa inaan sameyno qiimeyn laga soo qaaday aragtida-taariikheed ee saxda ah ee sida hufan loo keeydiyay.

Qarnigii 14aad AD Tiberius Kaysar wuxuu kor u qaaday carshigii boqortooyada Roomaanka.Markaa oo ahayd sanadkiisii 15aad ee boqotinimadiisa tanoo micnaheeda yahay markii uu Yaxye ama Yooxaane uu helay fariimaha oo uu bilaabay sanadkii 29 AD

Fariinta Yaxye-Toobadkeena oo qirta

Haddaba maxaay ahayd Fariimahiisa? Siday noloshiisa ahayd oo kale fariintiisa waxay ahayd mid caadi,Laakiin mid toos ah oo xoog badan.Injiilka ayaa leh:

Maalmahaas waxaa yimid Yooxanaa Baabtiisaha isagoo cidlada Yahuudiya wax ku wacdiyaya, oo leh, ²Toobadkeena, waayo, boqortooyadii jannadu waa dhow dahay.
Mataayoos 3:1-2

Qayb ka mid ah farriintiisu waxay ahayd ku dhawaaqidda runta – in boqortooyada jannada ay soo dhowdahay ‘. Waxaan aragnay sida nebiyadii Axadiga hore waqti dheer ka hor uga sii sheegeen ‘imaatinka’ Boqortooyada Ilaah ‘. Yaxye (NNKH) wuxuu leeyahay hadda way soo dhowdahay.

Laakiin dadku diyaar uma aha Boqortooyada inay soo noqdaan mooyaane. Dhab ahaantii, haddii ayan ‘toobad keenin’ way seegi doonaan Boqortooyadaas. Toobaddu macnaheedu waa “inaad maskaxdaada beddesho; dib u milicso; ama, inaad si ka duwan uga fakartid. ”Laakiin maxay ahaayeen inay si ka duwan uga fikiraan? Markaan eegno laba jawaabood oo dadku ka heleen farriinta Yaxya (NNKH) waxaan baran karnaa waxay ahayd inuu ku amray inay tahay inay toobad keenaan. Injil wuxuu diiwaangelinayaa in dadku ay uga jawaabeen fariintiisa iyagoo leh:

⁶markaasuu Webi Urdun ku baabtiisay iyagoo dembiyadooda qiranaya.
Mataayos 3: 6

Waxaa laga yaabaa inaad ku xasuusato buugaagta calaamadahii Adam, sidaya ahayd kadib markay cuneen mirihii laga mamnuucay Adam iyo Xaawa:

⁸Oo waxay maqleen codkii Rabbiga Ilaaha ah, isagoo beerta dhex socda kolkii maalintu qaboobayd: oo ninkii iyo naagtiisii way iska qariyeen Ilaah, oo waxay ku dhuunteen geedihii beerta dhexdooda.
Bilowgii 3: 8

Tan iyo markaas, u janjeerida ah inaan qarinno dembiyadeenna oo aan iska dhigno inaannan samaynin wax annaga noo caadi ah. Qirashada iyo ka toobadkeena dembiyadayada ayaa ah wax aan suurtagal ahayn annaga in aan sameyno. Waxaan ku aragnay astaamaha bikrada wiilkeeda ,taasoo ah Nabiyada ay ka mid ah sida Daa`uud (NNKH) iyo Muxamed (NNKH) ay qiran doonay dembiyadooda. Tani aad bay noogu adag tahay inaan qabanno maxaa yeelay waxay noo horseedaysaa dambiilenimo iyo ceeb – waxaan ka dooraynaa inaan wax kale qabano tan mooyee. Laakiin tani waa wixii Yaxye (NNKH) ku wacdiyey in dadku u baahan yihiin inay sameeyaan si ay isugu diyaar garoobaan Boqortooyada Ilaah ee soo socota.

U digidii hogaamiye diimeedyada aan toobada keenin

Runtii Qaarna way sameeyeen tan, laakiin dhammaantood ma aha in si u qumman u qirteen dembiyadooda. Injil wuxuu leeyahay:

⁷Laakiin goortuu arkay qaar badan oo Farrisiin iyo Sadukiin ah oo baabtiiskiisa yimid wuxuu ku yidhi, Dhal jilbisay, yaa idiinka digay inaad ka carartaan cadhada imanaysa? ⁸Haddaba midho toobad istaahila soo bixiya, ⁹hana ku fikirina inaad tidhaahdaan, Waxaannu leennahay Ibraahim oo aabbe noo ah. Waayo, waxaan idinku leeyahay, Ilaah waa karaa inuu dhagaxyadan carruur uga kiciyo Ibraahim. ¹⁰Haddeer weliba faaska waxaa la dhigay geedaha guntooda. Sidaa darteed geed walba oo aan midho wanaagsan soo bixin waa la gooyaa oo dabkaa lagu tuuraa.
Mataayos 3: 7-10

Farrisiintii iyo Sadukiintii waxay ahaayeen macallimiintii sharciga Muuse. Waxay ahaayeen kuwa diinta u dadaala uguna dadaalay ilaalinta dhamaan (tukashada, soonka, allabaryada iwm) sida uu farayo sharciga. Qof kasta wuxuu moodayey in hogaamiyayaashan, oo ay baranayaan diintooda iyo dadaalkooduba ay yihiin kuwa sida xaqiiqada ah uu ilaah u aqbalay . Laakiin nebi Yahya (NNKH) wuxuu ugu yeeray ‘Dhiigga digaaga’ oo uga digay xukunka imaan doono oo debka ah! Sabab? Sababta oo ah ‘Haddaba midho tooba istaahilo soo bixiya’ tani waxay muujisay inaysan dhab u toobad keenin. Maysan qiran dembigooda laakiin waxay u adeegsanayeen xirfadooda diiniga ah inay qariyaan dembiyadooda. Iyo dhaxalkii diineed ee Nebi Ibraahim (NNKH), in kasta oo ay fiicnaayeen, ayaa ka dhigtay inay kibraan halkii ay toobad keeni lahaayeen.

Qirashada Daa’uud ayaa tusaale inoo ah

Markaa waxaan ka arki karnaa digniinta Yaxye in la toobad keen oo la qirato dembigu ayaa aad muhiim u tahay. Xaqiiqdii ayaa ah in la’aanteed aan la geli doonno Boqortooyada Ilaah. Digniintaas Farrisiinta iyo Sadukiinta maalintaas waxaan arki doonaa sidaay u fududahay oo ay dabiiciyan u tahay in aan dembigeenna ku qarinno diinta. Markaa balk a waran annaga iyo adiga? Tan waxaa loo diiwaangeliyay inay digniin noo ahaato annaga sidoo kale waa inaanu madax adkaanin oo aan diidin toobad keenista. Halkii aan ka raalligelin lahayn dembiyadeenna, oo aan iska dhigno inaanan dembaabin, ama aan qarinno waa inaan raacno tusaalaha Dawud (NNKH) kaasoo markii loo fiirsaday dembigiisa uu ku tukaday Sabuur-ka qirashada soo socota:

Ilaahow, iigu naxariiso sida raxmaddaadu tahay,
Oo xadgudubyadaydana igaga tirtir sida naxariistaada badnaanteedu tahay.
²Xumaantayda iga wada maydh,
Oo iga nadiifi dembigayga.
³Waayo, anigu waan ogahay xadgudubyadayda,
Oo dembigayguna hortayduu yaallaa had iyo goorba.
⁴Adiga keliya ayaan kugu dembaabay,
Oo waxaan sameeyey wax hortaada ku xun,
Inaad xaq ahaatid markaad hadashid,
Oo aad daahir ahaatid markaad wax xukunto.
⁵Bal eeg, aniga waxaa laygu qabanqaabiyey xumaan,
Oo waxaa hooyaday igu uuraysatay dembi.
⁶Bal eeg, waxaad uurka ka jeceshahay run,
Oo meesha qarsoon waxaad iga ogeysiinaysaa xigmad.
⁷Haddaba geed husob ah igu daahiri, oo anna nadiif baan ahaan doonaa,
I maydh, oo anna baraf cad waan ka sii caddaan doonaa.
⁸I maqashii farxad iyo rayrayn,
Inay lafihii aad jejebisay farxaan.
⁹Wejigaaga ka qari dembiyadayda,
Oo iga tirtir xumaatooyinkayga oo dhan.
¹⁰Ilaahow, igu dhex abuur qalbi nadiif ah,
Oo igu dhex cusboonaysii ruux qumman.
¹¹Hortaada ha iga xoorin,
Oo Ruuxaaga quduuska ah ha iga qaadin.
¹²Farxaddii badbaadintaada ii soo celi,
Oo ruux raalli ah igu tiiri.
Sabuurada 51:1-12

Midho toobad keena

Qirasho iyo isbadal ayaa yimid filasho ah nolol ka duwan tii hore. Dadku waxay waydiiyeen Yaxya (NNKH) sida ay tahay inay u muujiyaan midhaha tawbadkeenkooda, waana sida ay Injil u diiwaangeliso dooddan:

¹⁰Markaasaa dadkii badnaa weyddiiyeen, oo waxay ku yidhaahdeen, Haddaba maxaannu samaynaa? ¹¹Kolkaasuu u jawaabay oo iyagii ku yidhi, Kii laba khamiis qabaa, ha siiyo kii aan waxba qabin; kii cunto qabaana, sidaas oo kale ha yeelo. ¹²Markaasaa waxaa u yimid cashuurqaadayaal in la baabtiiso, waxayna ku yidhaahdeen, Macallimow, annaguna maxaannu samaynaa? ¹³Isaguna wuxuu ku yidhi, Waxaa laydiin amray wax ka badan ha qaadanina. ¹⁴Markaasaa askarna weyddiisay oo ku tidhi, Annaguna maxaannu samaynaa? Wuxuu iyagii ku yidhi, Ninna ha dulmina, oo ninna ha masabidina; mushahaaradiinnana raalli ku ahaada.
Luukos 3: 10-14

Yaxye ma Masiixiiyaa?

Xooganaanta ay leedahay fariintan aawadeed,Dad badan ayaa la yaabahay sidaasoo kale haduu yahay Masiixa.Tanina waxaay ahayd siduu Injiilka oga hadlay.

¹⁵Intii dadku filanayeen oo kulligoodna qalbiyadooda kaga fikirayeen Yooxanaa inuu yahay Masiixii iyo in kale, ¹⁶ayaa Yooxanaa kulligood u jawaabay oo ku yidhi, Anigu waxaan idinku baabtiisaa biyo, laakiin waxaa imanaya ku iga itaal weyn, kan aanan istaahilin inaan yeelmihii kabihiisa furo. Isagu wuxuu idinku baabtiisi doonaa Ruuxa Quduuska ah iyo dab. ¹⁷Masaftiisu gacantiisay ku jirtaa inuu goobtiisa wax lagu tumo aad u safeeyo oo sarreenkana maqsinkiisa ku soo ururiyo, laakiin buunshaha ayuu dab aan demeyn ku gubi doonaa.¹⁸Digniin badan oo kale ayuu dadka ku wacdiyey.
Lukoos 3: 15-18

Gunaanad

Nebi Yaxye (NNKH) wuxuu u yimid inuu dadka u diyaariyo si ay diyaar ugu ahaadaan Boqortooyada Ilaahay. Laakiin isagu uma uu diyaarin isaga inuu siinaya sharci badan, laakiin wuxuu ugu yeedhay inay ka toobad keenaan dembiyadooda iyo inay qirtaan dembiyadooda. Xaqiiqdii tani way adag tahay in la sameeyo intii la raaci lahaa tilmaamo badan maadaama ay banaanka soo dhigeyso ceebahayada iyo dambigayada. Oo waxay ahayd hoggaamiyeyaasha diinta ee maalintaas isu keeni karin inay toobad keenaan oo ay dembiyadooda qirtaan. Waxayse diintooda u adeegsadeen inay qarsadaan dembiyadooda. Laakiin doorashada awgeed waxay u diyaarsanayeen inayan helin Masiix ayna fahmaan Boqortooyada Ilaahay markay la timid fariintiisa. Digniintan Yaxye (NNKH) ayaa ah mid la mid ah tan maanta ina khuseysa. Wuxuu naga codsanayaa inaan ka toobadkeenno dembiyadeenna oo aan qiranno. Ma rabnaa sidaa?

DHALASHADII MASIIXA:Waxaa sii sheegay nabiyadii waxana ku dhawaaqay Jabriil

Sahminteenii waxaan ku dhameeysatirnay Towreedii iyo Sabuuradii, oo ahaa buugaagtii Nabiyadii hore ee reer BinuIsraa`iil. Waxan ku aragnay Sabuurka inoo dhow inay jiraan qaab loo fulinayo in la dhameys tiro ballamada mustaqbalka la arki doono.

Laakiin waqti haatan laga joogo in ka badan Afar boqol sano markii la xidhay Sabuurka.Waxan soo aragnay inay jireen dhacdooyin badan oo siyaasadeed iyo kuwoo diimeed oo ku dhacaayo taariikhda reer Binu Israa`iil,intii ay sugaayeen inay fuliyaan ballamadii, Laakiin ma jirin wax fariin cusub ah oo xagga nabiyadii oga yimid.Si kastaba ha ahaatee, Israa`iliyiintii, iyagoo ku hoos jiro Xukunkii Hidrooskii weynaa, ayaa haddana waxaay sii wateen horumarita Macbudka ilaa uu ka noqdo qaab dhismeed Qaali ah,oo ay dadka ogu soo jiidanayaan cabuditaan,allabariyo iyo salaad dhamaan meelaha Roomaka ka taliyaan.Si kastaba ha ahaatee qaluubta dadka oo ah kuwoo diimeed ah ayaa haddana waxaay aad ogu fogaadeen Sanam cabudida taasoo iyaga ka fogeeysay waqtigii nabiyadii hore,waxayna noqdeen kuwoo adag oo diiradda saaray dibadda ama waxa muuqda.Sida qaa badan oo naga mid ah ay maanta yahiin ama la midka ah,oo inta lagu gudo jiro wax qabadka diimeed iyo salaadda,qaluubta dadka ayaa u baahnayd in la bedelo.Sidaadareed markay soo dhawaatay dhammaadkii xukunkii Hidrooskii weynaa Qiyaastii qarnigii 5aad dhalashadii Ciise ka hor (BC) Waxaa loo diray fariin qaas oo ogeeysiin weyn u ah.

Suuratul Maryama(suurada 19) Maryan waxay siinaysaa qoraal kooban oo fariintantan ah

(ku xusuuso) kitaabka maryama markay uga fogaatay ehelkeeda meel bari ah, (bariga qudsi).oyna ka yeelatay xaggeeda astur, oon u dirray xaggeeda ruuxannagii (jibriil), oo isugu shabahay dad eg.una tidhi anigu waxaan kaa magan galay (Eebaha) Raxmaan ah haddaad tahay dhawrsade.kuna yidhi anigu waxaan uun ahay rasuulka Eebahaa inaan ku siiyo wiil daahir ah.,waxayna tidhi sidee iigu ahaan wiil anoosan i taaban dad, ahaynna mid xun (la tuhmo).wuxuuna yidhi waa sidaas wuxuuna yidhi Eebahaa wuu u fududyahay yidhi Eebahaa wuu u fududyahay korkayga iyo inaan uga yeello calamaad dadka iyo naxariis xagayga ah waana arrin la xukumay (dhammeeyey)
Suuratul Maryama 19:16-21

Jabriil wuxuu sii sheegay imaatinka Yooxaane Baabtiisahii(Yaxye-NNDH)

Rasuulkani wuxuu ahaa Jabriil,Sidaasoo kale Kitaabka(Biblka) dhexdeesa loga yaqaano Malakal Jabriil.Oo ilaa iyo hadda aan joognana loo diray Nabi Daaniyeel(NNDH) oo keliya isgoo u waday fariin la xidhiidha (halkan ka eeg) waqtiguu Masiixa ku imaan doono.Haddaba Jabriil wuxuu u yimid wadaadkii la odhan jiray Zakariyaah(NNDH) intuu hogaaminayay sallaadii Macbudka.

Zakariyaah iyo naagtiisa Elisaabeed waxaay ahaayeen kuwoo gaboobay oo aan Ilmo lahayn.Laakiin Jabriil wuxuu u muuqday Zakariyaah isagoo u wada fariin sida ku qoran injiilka.

¹³Laakiin malaa’igtii baa ku tidhi, Ha baqin, Sakariyasow, waayo, baryadaadii waa la maqlay; afadaada Elisabedna wiil bay kuu dhali doontaa, magiciisana waxaad u bixin doontaa Yooxanaa. ¹⁴Waxaad heli doontaa farxad iyo rayrayn; dad badanna dhalashadiisa ayay ku farxi doonaan, ¹⁵waayo, Rabbiga hortiisa nin weyn buu ku ahaan doonaa, mana cabbi doono khamri ama wax lagu sakhraamo. Waxaana xataa uurka hooyadiis kaga buuxsami doona Ruuxa Quduuskaa. ¹⁶Reer binu Israa’iil badidoodana ayuu Rabbiga Ilaahooda ah ku soo jeedin doonaa. ¹⁷Isaguna wuxuu ku hor mari doonaa ruuxii iyo xooggii Eliyaas inuu aabbayaasha qalbiyadooda ku soo jeediyo carruurta, iyo inuu caasiyiinta ku soo celiyo xigmadda kuwa xaqa ah, inuu Rabbiga u diyaargareeyo dad hagaagsan.
¹⁸Sakariyas wuxuu malaa’igtii ku yidhi, Sidee baan waxan u garan doonaa? Waayo, anigu oday baan ahay, afadayduna waa da’weynaatay.
¹⁹Malaa’igtii baa u jawaabtay oo ku tidhi, Anigu waxaan ahay Jibriil oo Ilaah hortiisa istaaga. Waxaa la ii soo diray inaan kula hadlo oo aan warkan wanaagsan kuu keeno. ²⁰Bal eeg, waad aamusnaan doontaa, mana hadli kari doonto, ilaa maalinta waxyaalahan dhici doonaan, waayo, waad rumaysan weyday hadalladayda wakhtigooda la oofin doono.
Lukoos 1:13-20

Sabuurka wuxuu ku xidhmayBalanqaadkii ahaa inuu diyaariyahaimaan doono uu la mid noqon Eliyaas(NNDH).Jabriil wuxuu mar kale ku dhawaaqay ballanqaadkan gaarka ah isagoo dhahaayo Waxaa inaan doona wiilkii Zakatiyaah oo ka buuxa ruuxii iyo Awoodii Eliyaah(NNDH).Wuxuu u imaanayay’ inuu dadka u diyaariyo RABBIGA’.Ogeeysiintan ayaa la micno ahayd in ballqntii diyaargaroowga aan la hilmaamin-waxaana lagu fulin doona dhalashada iyo nolsha wiilkan soo socda ee Zakeriyaha iyo Elisaabeet. Si kastaba ha noqotee,maadaama zakariyaah uusan rumeeysanin fariintaa Waxaa lagu riday aamusnaan.

Jabriil wuxuu sheegay Bikrada dhali doonto

Imaatinka diyaariyaha ayaa la micno ah in dadka loo diyaarinaayay-Masiixa ama Kirstoos ama Masaaya-oo sidoo kale imaatinkiisa soo dhow.Run ahaantii dhowr bilood ka dib,Jabriil mar labaad wuxuu gabar bikrad ah oo yar oo la odhan jiray Maryan u diray inay qaado fariin sida ku qoran Injiilka.

²⁸Malaa’igtii baa u soo gashay, oo waxay ku tidhi, Nabad, adigoo nimcaysan, Rabbiga ayaa kula jira.
²⁹Markaasay hadalkii ka naxday, oo waxay isku tidhi, Maxay tahay salaantan? ³⁰Malaa’igtii baa ku tidhi, Ha baqin, Maryamay, waayo, nimco ayaad Ilaah ka heshay. ³¹Bal eeg, waad uuraysan doontaa, oo wiil baad umuli doontaa, magiciisana waxaad u bixin doontaa Ciise. ³²Nin weyn buu ahaan doonaa, waxaana loogu yeedhi doonaa Wiilka Kan ugu sarreeya, Rabbiga Ilaaha ahuna wuxuu siin doonaa carshigii awowgiis Daa’uud. ³³Weligiiba wuxuu boqor u ahaan doonaa dadkii Yacquub, boqornimadiisuna ma idlaan doonto.
³⁴Kolkaasaa Maryan waxay malaa’igtii ku tidhi, Sidee baa waxanu ku noqon doonaan? Anigu ninna garan maayo.
³⁵Malaa’igtii waa u jawaabtay oo ku tidhi, Ruuxa Quduuska ah ayaa kugu soo degi doona, oo xooggii Kan ugu sarreeya ayaa hoosiis kuu noqon doona, sidaa darteed kan quduuska ah oo kaa dhalan doona waxaa loogu yeedhi doonaa Wiilka Ilaah. ³⁶Bal eeg, ina-adeertaa Elisabedna wiil bay uuraysatay iyadoo da’weyn; oo tanuna waxay tii madhalays loogu yeedhi jiray u tahay bisheedii lixaad. ³⁷Waayo, wax aan Ilaah kari doonin ma jiro.
³⁸Maryan ayaa tidhi, Waa i kan, waxaan ahay addoontii Rabbiga. Sidaad u hadashay ha ii noqoto. Markaasaa malaa’igtii ka tagtay.
Lukoos 1:28-38

Ogeeysiinta ama fariinta uu Jabriil waday waxaan ku aragnay cinwaankan Jahawareerka ah ee ‘Wiilka Ilaah’.Waxaan si dheeraad ah oga wada hadalnay Maqaalkeeyga ama qoraalkeyga halkan ku yaal.Maqaalkeeygan waxaan hakii ka sii wadi doonaa hadalkeenii ku saabsanaa dhalashooyinkii.

Dhalashadii Nabi Yaxye(Yooxaane Baabtiise- NNDH)

Dhacdooyinka waxaay u socdaan sidii ay nabiyadii hore ogu sheegeen Sabuurka.Nabi Malaakii wuxuu saadaaliyay inuu diyaariye ku imaan doono awoodda Eliyaah oo hadda Jabriil sii sheegay dhalashadiisa.Injiilkana wuxuu leeyahay:-

⁵⁷Hadda Elisabed wakhtigii ay umuli lahayd ayaa la joogay, oo wiil bay dhashay. ⁵⁸Derisyadeedii iyo xigaalkeedii ayay maqleen siduu Rabbigu naxariistiisii ugu weyneeyey iyada, wayna la farxeen.
⁵⁹Waxaa dhacay inay maalintii siddeedaad u yimaadeen inay wiilkii gudaan, oo waxayna u bixiyeen magicii aabbihiis Sakariyas. ⁶⁰Kolkaasaa hooyadiis u jawaabtay oo ku tidhi, Sidaas ma aha; waxaase loogu yeedhi doonaa Yooxanaa.
⁶¹Waxay ku yidhaahdeen, Xigaalkaaga kuma jiro qof magacaas loo bixiyey.
⁶²Waxay aabbihiis gacan ugu tilmaameen oo weyddiiyeen wuxuu doonayay in loogu yeedho. ⁶³Markaasuu wuxuu weyddiistay loox oo ku qoray, isagoo leh, Magiciisu waa Yooxanaa. Wayna wada yaabeen. ⁶⁴Kolkiiba afkiisii ayaa furmay, oo carrabkiisiina waa debcay, markaasuu hadlay oo Ilaah ammaanay. ⁶⁵Dadkii agtooda joogay oo dhammu way wada cabsadeen, oo hadalladan oo dhan waa lagaga hadlayay dalkii buuraha lahaa oo Yahuudiya oo dhan. ⁶⁶Kuwa waxyaalahaas maqlay oo dhan ayaa qalbigooda geliyey oo waxay yidhaahdeen, Haddaba ilmahanu muxuu noqon doonaa? Waayo, gacantii Rabbiga ayaa la jirtay isaga.
Lukoos 1:57-66

Dhalashadii Ciise Masiixi (NDH)

Nabi Ishaaciya ayaa waxyi gaar ah ku sii sheegay((halkan ayaa cadeen buuxda) sida ku qoran
Ishaaciyah 7:14

Haddana Malag Jabriil ayaa ku dhawaaqay Maryan umulisteeda,Xitaa iyadoo ah Naag ama Gabdh bikrad ah-dhameeystirka tooska ah ee wax sii sheegista ayaa waqti dheer ka hor ahayd.Tanina waa sida ku qoran Injiilka oo ku saabsan dhalashada Masiixa.

⁴Yuusufna Galili ayuu ka kacay, oo magaaladii Naasared ka tegey, oo wuxuu aaday Yahuudiya ilaa magaaladii Daa’uud oo Beytlaxam la odhan jiray, maxaa yeelay, wuxuu ahaa dadkii iyo dhashii Daa’uud, ⁵in lala qoro Maryan oo ahayd tii u doonanayd oo uurka lahayd. ⁶Waxaa dhacay kolkay halkaas joogeen in maalmihii ay umuli lahayd dhammaadeen, ⁷waxayna umushay wiilkeedii curadka ahaa, markaasay maro ku duudduubtay oo qabaal ku jiifisay, waayo, meel ay ku hoydaan ayay hudheelkii ka waayeen.
⁸Dalkaas waxaa jiray adhijirro bannaanka jooga oo habeenkii idahooda ilaalinaya. ⁹Malaa’igtii Rabbiga ayaa ag istaagtay, oo ammaanta Rabbiga ayaa iftiimisay hareerahooda, aad bayna u baqeen. ¹⁰Markaasaa malaa’igtii ku tidhi, Ha baqina, waayo, ogaada, waxaan idiin keenay war wanaagsan oo leh farxad weyn oo u ahaan dadka oo dhan. ¹¹Waayo, maanta waxaa magaalada Daa’uud idiinku dhashay Badbaadiye oo ah Masiixa Rabbiga ah. ¹²Oo waxaa calaamo idiin ahaan tan, waxaad heli doontaan ilmo maro ku duudduuban oo ku jiifa qabaal. ¹³Dhaqsoba waxaa malaa’igtii la jirtay guuto fara badan oo jannada ka timid, wayna ammaanayeen Ilaah oo lahaayeen,
¹⁴Ilaah ha ku ammaanmo meelaha ugu sarreeya,
Xagga dhulkana nabad ha ahaato dadka ka farxiya Ilaah dhexdooda.
¹⁵Waxaa dhacay markii malaa’igihii ka tageen oo jannada ku noqdeen in adhijirradii isku yidhaahdeen, Haddana aan tagno xataa ilaa Beytlaxam, aan aragnee waxaas dhacay oo Rabbiga ina ogeysiiyey. ¹⁶Markaasay dhaqso u yimaadeen oo waxay heleen Maryan iyo Yuusufba iyo ilmihii oo qabaal ku jiifa. ¹⁷Oo goortay arkeen, waxay ogeysiiyeen hadalka ilmahan looga sheegay iyaga. ¹⁸Dadkii maqlay oo dhanna ayaa ka yaabay waxyaalihii adhijirradu u sheegeen. ¹⁹Maryanse hadalkaas oo dhan ayay haysatay oo qalbigeeda kaga fikirtay. ²⁰Adhijirraduna way noqdeen iyagoo Ilaah ku ammaanaya oo ku weynaynaya waxyaalihii ay maqleen oo ay arkeen oo dhan, sidii iyaga loogu sheegay.
²¹Goortii siddeed maalmood dhammaatay oo wiilkii la gudi lahaa, magiciisii waxaa loo baxshay Ciise, sida malaa’igtii ugu bixisay intaan uurka lagu uuraysan.
Lukoos 2:4-21

Doorka soo socda ee labadan Nabi ee waaweyn.

Labadan Nabi ee waaweyn ayaa ku dhashay bilo gudahood midba midka kale,Labadan waxsii sheegidda gaarka ah ee la siiyay boqolaal sano ka hor.Maxaay noloshooda iyo fariimahooda noqon lahaayeen?Zakariyaah oo ahaa aabaha Yooxaanaa Baabtiise,wuxuu sii sheegay waxa ku saabsan labadan wiil in.

⁶⁷Markaasaa aabbihiis Sakariyas waxaa ka buuxsamay Ruuxa Quduuska ah, waxna wuu sii sheegay isagoo leh,
⁶⁸Ha ammaanmo Rabbiga ah Ilaaha Israa’iil,
Waayo, dadkiisii ayuu soo booqday oo furtay.
⁶⁹Badbaadiye xoog leh ayuu inoogu kiciyey
Gurigii midiidinkiisa Daa’uud,
⁷⁰(Siduu afkii nebiyadiisii quduuska ahaa tan iyo bilowgii uga hadli jiray),
⁷¹Inuu inaga badbaadiyo cadaawayaasheenna iyo gacanta kuwa ina neceb oo dhan,
⁷²Iyo inuu u naxariisto awowayaasheen,
Iyo inuu axdigiisii quduuska ahaa xusuusto,
⁷³Oo ahaa dhaartii uu awoweheennii Ibraahim ugu dhaartay,
⁷⁴Inuu ina siiyo innagoo cadaawayaasheenna gacmahooda laynaga bixiyey
Inaynu baqdinla’aan isaga ugu hawshoonno
⁷⁵Quduusnimada iyo xaqnimada isaga hortiisa cimrigeenna oo dhan.
⁷⁶Adiguna, ilma yahow, waxaa laguugu yeedhi doonaa nebigii Kan ugu sarreeya,
Waayo, waxaad hor mari doontaa Rabbiga hortiisa inaad jidadkiisa diyaargaraysid;
⁷⁷Oo aad dadkiisa ogeysiisid badbaadada
Ee dembidhaafkooda ah,
⁷⁸Ee laga hela naxariista weyn ee Ilaaheenna,
Tan qorraxda soo baxda xagga sare inaga soo booqan doonta,
⁷⁹Inay iftiimiso kuwa fadhiya gudcurka iyo hooskii dhimashada,
Iyo inay cagaheenna jidkii nabadda ku kaxayso,
Lukoos 1:67-79

Zakariyaah wuxuu helay fariin wax ku ool ah,oo ku saabsan Dhalashada Masiixi oo ahaa ballanqaadkii la siiyay Daauud(Halkan ka fiiri Ballan qaadkii) iyo sidoo kale Ibraahim(halkan ka eeg ballan qaadkii).Qorshaha Ilaah ee la sii sheegay oo sii koraayay ayaa haddana gaaray heerkiisii ogu sareeyay.laakiin qurshahan muxuu ku lug lahaa?ma wuxuu ahaa badbaado looga badbaadinayo cadaawaha Roomaaniyiintaa?Ma wuxuu ahaa sharci cusub oo lagu bedelayo Kii Nabi Muuse(NDH)?Ma waxaay ahayd diin cusub ama nadaam siyaasadeed? Kuwaan midkoodna ma ahayn( kaas oo ah waxan bini aadan ahaan u doonayno inaan keeno)lama soo xusin.Hase yeeshee qorshaha la cayimay ayaa ah,Awooda u siinaysa inay isaga ugu adeegno cabsi laaan xagga Quduusnimda iyo Xaqnimada oo leh badbaado xagga dembidhaafkooda oo ay dhiirigelisay naxariista Ilaaheena ee kuweena ku nool hooska dhimashada inuu cagaheena ku hago jidka nabadda.Tan iyo markii Aadan na ila xukumay cadawga iyo dhimashada anagoo isku dayeeyno inaan helno xaqnimo iyo cafis dambiyadeena.oo Aadan,Xaawo iyo shaydaanka hortooda. Ilaah wuxuu ku dhawaaqay qurshe, ku saleeysan’Farcan’ oo ku socda haweeneydda.runtii qorshaha noocan ah wuxuu ka fiican yahay qurshe kasta oo dagaal iyo nadaamyo fikir iyo dhaqan oo aan raadino.Qurshahan wuxuu buuxin doonaa baahiyadeena qotada deer,ee ma aha baahiyadeena dusha sare.Laakiin sidee qorshahan loogu diyaar garoobayaa Diyaariyaha iyo Masiixa u furmi doonaa? Waxaan sii wadeeynaa inaan barano waxa ku saabsan warka wanaagsan ee Ilaah oo ah Injiilka.

Sidee loo fahmi karaa Boos ka ‘Wiilka Ilaah’?

Waxaa laga yaabaa in qayb ka mid ah Injil uusan kicin muran aad u badan sida cinwaanka ‘Wiilka Ilaah’ kaas oo loo adeegsaday Nabiga Isa al Masih (PBUH) si ku celcelis ah Injiilka (Injiil). Ereygan Injil (Injiil) waa sababta ugu weyn ee dad badani uga shakiyaan in Injil la musuqmaasuqay. Arrinta musuqmaasuqa Injil waxaa laga baaray Qur’aanka (halkan), sunnaha (halkan), iyo dhaleecaynta qoraalka ah ee sayniska (halkan). Gunaanadku waa in Injil (Injiil) aan la musuqmaasuqin. Laakiin haddaba maxaynu ka yeelnaa ereygan ‘Wiilkii Ilaah’ ee ku jira Injil?

Mararka qaarkood kaliya maqal erey, adigoon isku dayin inaad fahamto macnaheeda, waxay u horseedi kartaa gabagabo qaldan. Tusaale ahaan, qaar badan oo reer Galbeedka ah, ayaa ka soo horjeeda ereyga ‘Jihaad’ oo aad uga muuqda warbaahinta. Waxay rumeysan yihiin in ereygan macnihiisu yahay ‘dagaalyahan waalan’, ‘dila dadka aan waxba galabsan’, ama wax la mid ah. Xaqiiqdi, kuwa waqti u qaata inay fahmaan ereyga waxay baran doonaan inay macnaheedu tahay ‘halgan’ ama ‘dadaal’ tanina waxay noqon kartaa halganka lagula jiro xoogag kala duwan, oo ay kujiraan halgan shaqsiyeed dembiga iyo jirrabaadda. Laakiin qaar badani ma oga arrintan.

Waa inaanaan ku dhicin khalad isku mid ah ereyga ‘Wiilka Ilaah’. Maqaalkan waxaan ku eegi doonnaa ereygan, fahmitaanka halka uu ka yimid, waxa loola jeedo, iyo micnaheedu maahan. Waxaan markaa ku jirnaan doonnaa meel xog ogaal ah oo looga jawaabi karo ereygan iyo Injil.

Aaway ‘Wiilka Ilaah’?

‘Wiilka Ilaahay’ waa cinwaan mana aha asalkiisa Injil (Injiil). Qorayaasha injiilka ma aysan abuurin mana bilaabin ereyga. Midkoodna Masiixiyiintu ma ay abuurin. Waan ognahay tan sababtoo ah waxaa markii ugu horreysey loo adeegsaday Sabuur, waqti dheer kahor xertii Isa al Masih (PBUH) ama Masiixiyiintu waxay noolaan jireen, qayb ahaan waxaa waxyooday nebi Daauud (Daa’uud – PBUH) qiyaastii 1000 BC. Aynu aragno halka ay markii hore ka dhacday.

Bal quruumuhu maxay u cadhoodaan,
Dadkuna maxay ugu fikiraan wax aan waxba ahayn?
²Boqorrada dhulku col bay u taagan yihiin,
Taliyayaashuna waxay u wada tashadaan
Rabbiga iyo Masiixiisa, iyagoo leh,
³Silsiladahooda aan gooyno
Oo xadhkahoodana aan iska fogayno.
⁴Kan samada fadhiyaa wuu qosli doonaa,
Oo Sayidku iyaga wuu ku majaajiloon doonaa.
⁵Markaasuu isagoo cadhaysan iyaga la hadli doonaa,
Oo wuxuu iyaga ku dhibi doonaa dhirifkiisa isagoo leh,
⁶Anigu boqorkaygii waxaan fadhiisiyey
Buurtayda quduuska ah oo Siyoon.
⁷Amarkii ayaan wax ka sheegi doonaa,
Rabbigu wuxuu igu yidhi, Adigu waxaad tahay wiilkayga,
Maantaan ku dhalay.
⁸I bari oo waxaan dhaxal ahaan kuu siin doonaa quruumaha,
Oo dunida meelaha ugu fogfogna hanti ahaan baan kuu siin doonaa.
⁹Waxaad iyaga ku jejebin doontaa ul bir ah,
Oo waxaad u burburin doontaa sida weelka dheryasameeyaha.
¹⁰Haddaba sidaas daraaddeed, Boqorradow, caqli yeesha,
Oo xaakinnada dhulkow, edeb yeesha.
¹¹Rabbiga cabsi ugu adeega,
Oo reyreeya idinkoo gariiraya.
¹²Wiilka dhunkada, waaba intaasoo uu idiin cadhoodaa oo aad jidka ku baabba’daane.
Waayo, cadhadiisu haddiiba way kululaan doontaa.
Waxaa barakaysan kuwa isaga isku halleeya oo dhan.
Sabuur 2

Waxaan halkan ku aragnaa wada hadal u dhexeeya ‘Rabbiga’ iyo ‘Kii uu subkay ‘. Aayadda 7aad waxaan ku aragnaa in ‘Sayidku’ (i.e. Ilaah / Allah) uu ku leeyahay Masiixa ” waxaad tahay wiilkayga, maantana waxaan aabe u noqday… ”Tan waxaa lagu soo celiyay aayadda 12aad halkaasoo naloogu dhiirrigeliyo ‘Dhunko Wiilkiisa…’. Tan iyo markii Ilaah la hadlayo oo loogu yeerayo ‘wiilkeyga’ tani waa meesha cinwaanka ‘Wiilka Ilaah’ uu ka soo jeedo. Ayaa magacan cinwaankiisu yahay ‘Wiil’? Waxay u tahay kii uu subkaday ‘. Si kale haddii loo dhigo, cinwaanka ‘Wiil’ waxaa loo adeegsadaa isweydaarsiga ‘la subkay’ marinka. Waxaan aragnay inuu Masiixu = Masiixu = Masih = Masiixa, iyo Sabuurkaani sidoo kale meesha ay cinwaanka ‘Masiixa’ asal ahaan ka timid. Marka cinwaanka ‘Wiilka Ilaah’ wuxuu ka soo jeedaa isla jumlada halkaas oo ereyga ‘Masih’ ama ‘Masiixu’ asalkiisu ka soo jeedo – qoraalladii waxyoonay ee Zabur ee la qoray 1000 sano kahor imaatinka Nebi Isa al Masih (PBUH).

Ogaanshaha tan, waxay noo oggolaaneysaa inaan fahamno dembiyada lagu soo oogay Ciise maxkamaddiisa. Hoos waxaa ku yaal sida hoggaamiyeyaasha Yuhuuddu isaga wax uga weydiiyeen xukunkiisii.

Calaamadaha Ciise: Beddelka macquulka ah ee ku saabsan ‘Wiilka Ilaah’

⁶⁶Kolkuu waagii beryay, waxaa ururay waayeelladii dadka oo ahaa wadaaddadii sare iyo culimmadiiba, oo waxay isagii geeyeen shirkoodii iyagoo leh, ⁶⁷Haddii aad Masiixa tahay, noo sheeg. Wuxuuse ku yidhi, Haddaan idiin sheego ma rumaysan doontaan. ⁶⁸Haddaan idin weyddiiyona, iima jawaabi doontaan. ⁶⁹Laakiin hadda dabadeed Wiilka Aadanahu wuxuu fadhiisan doonaa midigta xoogga Ilaah. ⁷⁰Markaasay waxay wada yidhaahdeen, Haddaba miyaad tahay Wiilka Ilaah? Wuxuu ku yidhi, Waad tidhaahdeen inaan ahay. ⁷¹Markaasay yidhaahdeen, Maxaannu markhaati weli ugu baahan nahay? Waayo, qudheenna ayaa afkiisa ka maqalnay.
Lukoos 22: 66-71

Madaxdu waxay marka hore weydiiyeen Ciise inuu isagu yahay Masiixa (aayadda 67). Haddii aan weydiiyo qof ‘Ma X ayaa tahay’ macnaheedu waxay tahay in aan maskaxda ku haysto fikradda ‘X’. Waxaan kaliya isku dayayaa inaan ku xiro X qofka aan la hadlayo. Sidoo kale, xaqiiqda ah in hogaamiyaasha yuhuuddu ku yiraahdaan ciise miyaad tahay Masiixa? Waxay ka dhigan tahay inay maskaxda ku hayaan fikirka ‘masiixa’ Su’aashoodu waxay la xidhiidhaysay cinwaanka ‘Masiixa’ ama Masih shakhsigii Isxaaq. Laakiin markaa waxay dib ugu celiyaan su’aasha dhowr weedho ka dib ‘Ma waxaad tahay Wiilka Ilaah markaa?’ Waxay ula dhaqmayaan magacyada ‘Masiixa’ iyo ‘Wiilka Ilaah’ mid u dhigma oo isweydaarsan kara. Cinwaanadaasi waxay ahaayeen laba dhinac oo isla eg. (Isaga wuxuu ku jawaabayaa inta u dhaxaysa ‘Wiilka Aadam’. Tani waa cinwaan kale oo ka imanaya kitaabka Daanyeel oo aan halkan kula tacaali karin tan iyo markii aan diiradda saarey ‘wiilka Ilaah’). Aaway hoggaamiyeyaasha Yuhuuddu inay ka helaan fekernimada ‘Masiix’ iyo ‘Wiilka Ilaah’? Waxay ka heleen Sabuurka 2 – wax ka horeeye kun sano ka hor imaatinka Ciise. Waxay ahayd oo macquul ahaan u suurtagashay Ciise inuusan ‘Wiilkii Ilaah’ noqon haddii uusan isagu ahayn ‘Masiixa’. Tani waxay ahayd mowqifkii ay hoggaamiyeyaashii Yuhuuddu qaateen sidii aan kor ku soo aragnay.

Sidoo kale macquul bay u tahay suura galnimada Ciise / Ciise inuu noqdo ‘Masiixa iyo’ Wiilka Ilaah ‘. Waxaan ku aragnaa tan sida Butros, oo xerta u ah Ciise (PBUH) uu uga jawaabo markii la weydiiyay. Waxay ku qoran tahay Injiilka

¹³Ciise goortuu dhinacyada Kaysariya Filibos yimid ayuu xertiisii weyddiiyey, oo wuxuu ku yidhi, Dadku yay ku sheegaan Wiilka Aadanaha? ¹⁴Waxay yidhaahdeen, Qaar waxay yidhaahdaan, Yooxanaa Baabtiisaha, qaarna Eliyaas, qaar kalena waxay yidhaahdaan, Yeremyaah, ama nebiyada midkood. ¹⁵Markaasuu wuxuu ku yidhi, Idinkuse yaad igu sheegtaan? ¹⁶Simoon Butros ayaa u jawaabay oo wuxuu ku yidhi, Waxaad tahay Masiixa ah Wiilka Ilaaha nool. ¹⁷Ciise ayaa u jawaabay oo ku yidhi, Waad barakaysan tahay Simoon ina Yoonis, waayo, bini-aadmi tan kuuma muujin, laakiin Aabbahayga jannada ku jira ayaa kuu muujiyey.
Matayos 16: 13-17

Butros wuxuu isku daraa cinwaanka “Masiixa” iyo ‘Wiilka Ilaah’ si dabiici ah, maxaa yeelay sidaas ayaa loo aasaasay markii labada magacba ay ka soo jeedaan Sabuurrada (Sabuur). Ciise ayaa tan u aqbalay inuu yahay waxyi ka yimid xagga Ilaah xagga Butros. Ciise waa ‘Masiixa’ sidaas darteedna wuxuu yahay ‘Wiilka Ilaah’.

Laakiin Suuragal maahan, iska-hor-imaadka xitaa, inuu Ciise noqdo ‘Masiixa’ laakiin uusan noqon ‘Wiilka Ilaah’ maxaa yeelay labada erey waxay leeyihiin isla iskumid waxayna isku macno yihiin wax isku mid ah. Taasi waxay la mid noqon doontaa odhaahda qaab gaar ah waa ‘goobaabin’ laakiin maahan ‘wareeg’. Qaabku wuxuu noqon karaa afar gees oo sidaas ma aha goobaabin ama ma noqon karto wareeg. Laakiin haddii ay tahay goobaabin markaa sidoo kale waa wareeg. Roundness waa qayb ka mid ah waxa loola jeedo goobaabin, iyo in la yiraahdo qaab gaar ah waa goobaabin laakiin wareega ma aha in la fahmo, ama in la fahmo waxa ‘goobaabin’ iyo ‘wareega’ loola jeedo. Waa isku mid ‘Masiix’ iyo ‘wiilka Ilaah’. Ciise waa labadaba ‘Masiixa’ iyo ‘Wiilka Ilaah’ (sheegashada Butros) ama isagu ma aha (aragtida hoggaamiyeyaasha Yuhuudda ee maalintaas); laakiin isagu ma noqon karo mid kale ma aha.

Waa maxay macnaha ‘Wiilka Ilaah’?

Marka waa maxay macnaha cinwaanka? Talo siin ayaa ka muuqata sida Axdiga Cusubi ku soo bandhigayo shakhsiyadda Yuusuf, mid ka mid xertii ugu horreysay (maahan kii Fircoon Yuusuf) iyo sida ay u adeegsato ‘ina…’. Waxay leedahay

³⁶Markaasaa Yuusuf oo rasuulladu ugu yeedhi jireen Barnabas, kan lagu micneeyey Wiilkii dhiirigelinta, oo qoladiisu Laawi ahayd oo reer Qubrus u dhashay, ³⁷intuu beer uu lahaa iibshay ayuu lacagtii keenay oo soo hor dhigay rasuullada.
Falimaha Rasuullada 4: 36-37

Waad arki doontaa in naaneyska ‘Barnaba’ macnaheedu yahay ‘wiilka dhiirrigelinta’. Injiilku ma wuxuu dhahayaa magaca aabihiis macnihiisu ahaa “Dhiirrigelin” waana tan sababta loogu magacaabay ‘wiilka dhiirrigelinta’? Dabcan maya! ‘Dhiirrigelintu’ waa fikrad aan la fahmi karin oo ay adag tahay in la qeexo laakiin way fududahay in la fahmo iyada oo la arko iyada oo ay ku nool yihiin qof dhiirigelin leh. Markaad eegto nolosha iyo shakhsiga Yuusuf qof ayaa ‘arki kara’ dhiirigelinta ficil ahaan oo sidaas fahmay micnaha ‘dhiirrigelinta’. Sidan ayuu Yuusuf yahay wiilka ‘dhiirrigelinta’. Wuxuu metelay ‘dhiirigelin’ qaab nololeed.

“Qofna weligiis ma arag Ilaah” (Yooxanaa 1:18). Sidaa daraadeed, way nagu adag tahay inaan run ahaantii fahamno dabeecadda iyo dabeecadda Eebbe. Waxaan u baahanahay waa inaan aragno Ilaah oo loo arko qaab nololeed, laakiin taasi macquul ma ahan maadaama ‘Ilaah yahay Ruux’ sidaa darteedna lama arki karo. Injiilku wuxuu sidaas ku soo koobaya oo sharxayaa muhiimadda nolosha iyo shakhsiyadda Ciise al Masih isagoo adeegsanaya cinwaanka ‘Ereyga Ilaah’ iyo ‘Wiilka Ilaah’

¹⁴Ereyguna jidh buu noqday, oo waa ina dhex joogay, oo waxaannu aragnay ammaantiisii, taas oo ahayd ammaantii u ekayd tan Wiilka keliya ee Aabbaha, ee nimco iyo run ka buuxa. ¹⁵Yooxanaa waa u marag furay isaga, wuxuuna ku qayliyey oo yidhi, Kanu waa kii aan idhi, Kan iga daba imanayaa waa iga horreeyey, waayo, hortay buu jiray. ¹⁶Dhammaanteen waxaynu buuxnaantiisa ka helnay nimco ka nimco. ¹⁷Waayo, sharciga waxaa loo soo dhiibay Muuse, laakiinse nimcada iyo runtu waxay ku yimaadeen Ciise Masiix. ¹⁸Ninna ma arkin Ilaah marnaba, Wiilka keliya oo laabta Aabbaha ku jira kaasaa inoo sheegay.
Yooxanaa 1: 14,16-18

Sideen ku ogaan karnaa nimcada iyo runta Eebbe? Waxaan aragnaa inay ku nooleyd nolosha dhabta ah iyo nolosha dhiigga Ciise (PBUH). Xertii waa fahmikartay ‘nimcada iyo runta’ Eebbe markay ku arkeen Ciise. Sharciga, oo wata amarradiisa, ma uusan siin karin tusaale muuqaal ah.

Wiilku si toos ah ayuu uga yimid xagga Ilaah

Adeegsiga kale ee ‘wiilka Ilaah’ wuxuu sidoo kale naga caawinayaa inaan sifiican u fahamno micnaha ay leedahay Ciise / Ciise (PBUH). Injiilka Luukos wuxuu taxayaa abtirsiinyada (aabaha wiilkiisi) Ciise si toos ah ugu socota Aadam. Waxaan soo qaadaneynaa abtiriskooda ugu dambeyntii halka ay kahadashay

³⁸kan ahaa ina Enoos, kan ahaa ina Seed, kan ahaa ina Aadan, kan ahaa ina Ilaah.
Luukos 3: 38

Waxaan halkaan ku aragnaa in Aadam loo yaqaan ‘wiilka Ilaah’. Sabab? Sababtoo ah Aadan ma uusan lahayn aabe aadane ah; wuxuu toos uga yimid xagga Ilaah. Ciisena sidoo kale ma lahayn aabbe binu aadam ah; wuxuu ku dhashay bikrad. Sida ku xusan Injiilka Yooxanaa isagu si toos ah ayuu ‘uga yimid xagga Aabbaha’.

Wiil ah tusaale ka yimid Quraanka

Qur’aanku wuxuu u adeegsaday erayga ‘ina …’ qaab lamid ah sida Injil. Tixgeli aayada soo socota

Eebaa ja abaal marin Jees jeeska, wuxuuna u siyaadiyaa xadgudubkooda iyagoon ogayn.
Suuradda al-Baqarah 2: 215

Ereyga ‘waddooyinka’ (ama ‘socotada’) waxaa macno ahaan loo qoraa ‘wiilasha wadada’ ee Carabi asalka ah (‘ibni sabil’ ama ابن السبيل). Sabab? Sababtoo ah turjubaanada iyo turjubaanada ayaa fahmay in weedhahan aysan macno ahaan u jeedineynin ‘wiilasha’ wadada, laakiin ay tahay tilmaan muujineysa socotada – kuwa si xoogan ugu xiran kuna tiirsan wadada.

Waa maxay waxa uu la micnaha ahayn wilka Ilaah

Waa isku mid Kitaabka Quduuska ah markay adeegsanayaan ereyga ‘wiilka Ilaah’. Meelkasta oo Tawreed, sabuur ama Injil kama jiro erayga ‘Wiilkii Ilaah’ wuxuu macnaheedu yahay in Ilaah galmo la yeeshay naag isla markaana uu dhalay wiil macno ahaan iyo jir ahaan ah natiijada. Fahamkan ayaa caan ku ahaa caabudaadii hore ee Griigta halkaas oo ilaahyadu leeyihiin ‘haween’. Laakiin meelna kuma aha Kitaabka Quduuska ah (al kitab) ayaa sidan lagu sheegay. Dhab ahaantii tani waa wax aan macquul aheyn maaddaama ay leedahay Ciise wuxuu ku dhashay bikrad – sidaa darteed xiriir malaha.

Gunaanad

Waxaan halkan ku aragnay in Nebi Ishacyaah qiyaastii 750 BC uu sii sheegay in maalin maalmaha ka mid ah mustaqbalkiisa calaamad si toos ah xagga Rabbiga uga imaan doonta

¹⁴Haddaba Rabbiga qudhiisa ayaa calaamad idin siin doona. Bal ogaada, gabadh bikrad ah baa uuraysan doonta, oo waxay dhali doontaa wiil, oo magiciisana waxay u bixin doontaa Cimmaanuu’eel.
Ishaciyaah 7: 14

Qeexitaanka wiil bikro ka dhashay ayaan lahayn bini aadam ah. Waxaan halkaan ku aragnay in Jibriil (Jibriil) ayaa Maryan cadeeyay inay tani dhici doonto maxaa yeelay ‘xoogga Ilaaha ugu sarreeya ayaa dul imaan doona (Maryan)’. Tanina kuma imaaneyso xiriir aan wanaagsaneyn oo u dhexeeya Ilaah iyo Maryan – taasi runtii waa cay. Maya, wiilkani wuxuu noqon doonaa ‘mid qoduus ah’ oo ah qaab aad u cajiib ah, oo si toos ah uga socon xagga Ilaah isagoon lahayn qorshe aadamnimo ama dadaal. Wuxuu toos uga sii socon lahaa xagga Ilaah sida ereyada toos uga socdaan. Arintan macnaheedu waa Masiixu wuxuu ahaa Wiilkii Eebbe iyo sidoo kale Ereyga Eebbe.

Sabuurka Waxaa loo soo xiray iyada oo loo ballan qaaday diyaarinta soo socoto.

Suuradda al-Mudaththir (Surah 74 – Midkii Dhintay) ayaa sawiraya nebigii PBUH oo ku duudduuban guntigiisa isagoo siinaya digniino ku saabsan Maalinta Qiyaame ama xukunka.]

Kaaga dharka isku daboolayow, Kac iyoEebahaana isagaa kaynay
Suuradda al-Mudaththir 74: 1-3

Marka la afuufo suurka, Maalintaasu waa maalin uur daran.
Suuradda al-Mudaththir 74: 8-10

Suuradda Al-Kafirun (Suuradda 109 – Gaaladu) waxay sawirayaan nebiga PBUH oo si cad ugu yeeraya dariiq ka duwan kuwii gaalada.

Waxaad dhahdaa (Gaaloow) anigu caabudin maayo waxaad caabudid. Ee miyaydaan caabudin waxaan caabudiyee, umana noqonaysid waxaan caabudno waxaad caabudaysaan. Aniguna aniga ayaa ah diinteyda.
Suuradda Al-Kafirun 109: 1-6

Sabuur wuxuu xirayaa isagoo tixraacaya Nebi Ilyaas PBUH oo isagu si sax ah u sameeyay sida Surah al-Mudaththir iyo Surah al-Kafirun lagu tilmaamay. Laakiin Zabuur sidoo kale waxay rajeyneysaa imaatin kale oo Nebi la mid noqon doona oo Eliyaasna qalbiyadeenna u diyaarin doona. Waxaan u naqaanay inuu yahay Nebi Yaxye PBUH.

Imaatinka Nebi Yaxye (PBUH) ayaa la sii sheegay.

Waxaan soo aragnay astaanta ah addoonka ,kaasoo ah adoonkii la balan qaaday inuu imaanayo. Laakiin ballan qaadkan oo dhan ee ku saabsan imaatinka ayaa noqotay suaal isku dheeli tiran oo muhiim ah. Ishacyaah 53 wuxuu ku bilaabay su’aal isagoo leh:-

Kumaa rumeeyey fariinteenna…?
Ishacyaah 53: 1a

Ishacyaah (PBUH) wuxuu sii saadaaliyay in Addoonkan aan si dhaqso ah loo rumaysan doonin, dhibaatadu kuma xirnayn farriinta ama calaamadaha addoonka maxaa yeelay waxay noqon doonaan kuwo sax ah waqtiga ay ku socdaan wareegyada ‘Toddobada’ sidoo kale magac iyo tilmaamid ama cayimidda ‘waa laga goyn doonaa’. Dhibaataduna ma ahayn mid wadata calaamado ku filan. Maya dhibaatadu waxay ahayd iyadoo quluubta dadka adkayd. Sidaa daraadeed qofbaa loo baahnaa inuu yimaado ka hor inta uusan imaanin adoonka si uu dadka ogu sii diyaariyo imaatinkiisa. Sidaa aawadeed nebi Ishacyaah (PBUH) wuxuu farriintiisa ku saabsanay qofka Addoonka u diyaarin doona jidka ku qoray buugiisa sida soo socota oo leh:-

³Waxaa yeedhaya mid qaylinaya codkiis oo leh, Jidkii Rabbiga cidlada dhexdiisa ka hagaajiya, oo lamadegaanka dhexdiisa jid weyn Ilaahayaga aawadiis uga toosiya. ⁴Dooxo walba kor baa loo qaadi doonaa, oo qar iyo buur walbana waa la gaabin doonaa, waxa qalloocanna waa la toosin doonaa, oo meelaha xunxunna waxaa laga dhigi doonaa bannaan siman, ⁵oo waxaa la muujin doonaa ammaanta Rabbiga, uunka oo dhammuna
Ishacyaah 40: 3-5

Ishacyaah (PBUH) wuxuu qoray wax ku saabsan qof u imaan doona ‘cidlada dhexdeeda’ inuu ‘Rabbiga jidkiisa u diyaariyo’. Qofkani wuxuu hagaajin doonaa caqabadaha si ‘ammaanta Rabbiga loo muujiyo’. Laakiin Ishacyaah ma uusan sheegin qaabkan loo samayn doono.

Nabiga Malaakii – Nabigii ugu dambeeyay (Axdigii hore) Zabur

Jaantuuska 1

Nebiyadii Ishacyaah, Malaakii iyo Eliiyaah (PBUT) ayaa lagu muujiyey jadwalka taariikhda

Qiyaastii 300 oo sano kadib Ishacyaah ayaa yimid Malachi (PBUH) oo qoray buugga ugu dambeeya ee Sabuur (Axdigii hore) . Buuggan ugu dambeeya ee Malaakii (PBUH) wuxuu ishaaciya ka hadlay waxa ku saabsan Diyaariyaha iman doono, waxaana qoran:-

Rabbiga ciidammadu wuxuu leeyahay, Bal eega, waxaan soo dirayaa wargeeyahayga, oo isna jidka ayuu hortayda ku sii diyaargarayn doonaa. Oo Sayidka aad doondoonaysaanna dhaqsiyuu macbudkiisa u iman doonaa, oo bal eega, wargeeyihii axdiga oo aad ku faraxdaanna wuu imanayaa.
Malaakii 3: 1

Mar kale ayaa halkan lagu sii sheegay kii jidka hagaajin lahaa ama diyaarin lahaa.Imaatinka diyaariyaha jidka ka dib,Waxaa imaan doonay fariintii Axdiga.Waa maxay Adiga uu tilmaamayo (PBUH) ? Xusuusnow in nebi Yeremyaah (PBUH) uu sii sheegay in Allah uu axdi cusub oo qalbiyadeena ku qoran sameyn doono.Markaana waan awoodi karnaa inaan xasilino harraadkeena oo had iyo jeerba noo horseedaya dembi. Taniwaa axdi la mid ah tan uuMalaakii (PBUH) tilmaamaayo.Helitaankaa axdigaas ayaa ah calaamadda imaatinka diyaariyaha jidka.

Ka dib Malaakii (PBUH) wuxuu Axdigii hore ku soo xiray cutubka ogu dambeeyo ee buugiisa.ka dib wuxuu kuxiraayaa Zabur dhan cutubkii ugu dambeeyay ee buugiisa. ugu dambeeynaa wuxuu markale Cutubkaasi eegayaa mustaqbalka, waxna qoran:-

Bal eega, maalinta weyn oo cabsida badan oo Rabbigu intaanay iman waxaan idiin soo diri doonaa Nebi Eliiyaah. ⁶Oo isagu aabbayaasha qalbigooda ayuu u soo jeedin doonaa carruurta xaggooda, oo carruurta qalbigoodana wuu u soo jeedin doonaa aabbayaasha xaggooda, si aanan u iman oo dhulka inkaar ugu dhufan.
Malaakii 4: 5-6

Muxuu Malachi (PBUH) ula jeedaa ‘Eliiyaah’ inuu yimaado kahor maalinta weyn ee Rabbiga? Kumaa Eliyaas ahaa? Wuxuu ahaa nin kale oo aanan eegayn (ma eegi karno dhammaan nebiyadii Sabuur maxaa yeelay tani aad bay u dheereysaa laakiin waxay ku arki kartaa jadwalka waqtiga kor ku xusan). Ilyaas (PBUH) wuxuu noolaa 850 sano kahor. Wuxuu caan ku ahaa degganka cidlada dhexdeeda iyo xirashada dharka timaha xayawaanka iyo cunista cuntada duurjoogta ah. Waxaa laga yaabaa inuu u muuqdo mid si gaar ah u muuqda. Malachi (PBUH) wuxuu qoray in si la mid ah Diyaargarowga kahor imaatinka axdiga cusub wuxuu la mid noqon doono Eliyaas (PBUH).

Hadalkaasna, Zabuur(Aaxdigii hore) dhammaaday. Kani waa farriinti ugu dambeysay ee Sabuuradda waxaana la qorey qiyaastii 450 BC. Taarax iyo Sabuur waxaa ka buuxay ballanqaadyo waxyaalaha iman doona. Aynu eegno qaar.

Dib u eegista Balanqaadyadii Tawraad & Zabur ee sugaya in la oofiyo

Nebi Ibraahim (PBUH) oo ku jira Calaamadaha Qurbaanka wuxuu caddeeyay in Buurta Moriah uu ku bixin doono’.Yuhuuddu weli waxay sugayeen dhamaadka Sabuur.tani si ay dhacdo ogu ahaato.
Nebi Muuse (SCW) wuxuu yiri Iiddii Kormaridda waxay calaamad u tahay reer binu Israa’iil, oo reer binu Israa’iilna waxay u dabaaldegeen Iidda Kormaridda taariikhdooda oo dhan laakiin waxay hilmaameen taas, inay tahay calaamad, oo aan weli la muujin.
Nebi Muuse (PBUH) oo ku sugan magaalada Tawraad wuxuu sii sheegay in nebi u imaan doono kii Ilaahay ku yidhi, “Erayadayda ayaan gelinayaa afkiisa”. Allah ayaa sidoo kale shaaca ka qaaday in ballantaas ee ah Nabiga soo socda,”Aniga qudhaydu aay u yeeri doonaa oo la xisaabtama qof kasta oo aan dhegaysan erayadayda uu nebigu kaga hadli doono magacayga”.
Boqor Daauud (PBUH) wuxuu sii sheegay imaatinka ‘Masiixa’ ama ‘Masih’. Taariikhdooda dheer ee reer bin Israa’iil waxay la yaabi jireen xukunka boqortooyadan ‘Masiixa’.
Nebi Ishacyaah (PBUH) wuxuu sii sheegay in gabadh bikrad ah dhali doonto ‘wiil‘. Dhamaadka Zabur Yuhuuddu wali waxay sugayeen dhacdadan cajiibka ah inay dhacdo.
Nebi Yeremyaah (PBUH) wuxuu saadaaliyay in Axdi Cusub, oo ah mid qalbiyadeenna lagu qoray halkii kan lagu qori lahaa kiniiniyada, uu imaan doono maalin uun.
Nebi Sekaryaah (PBUH) wuxuu saadaaliyay magaca soo socda ee ‘Masiix’ (ama Masih).
Nebi Daanyeel (PBUH) wuxuu saadaaliyay in markii Masiixu (ama Masih) yimaado uu ‘laga goyn doono’halkii laga xukumi lahaa sida ugu badan ee loo malaynayo inay dhici doonaan.
Nebi Ishacyaah (PBUH) wuxuu qoray wax ku saabsan imaatinka Addoon ‘ aad u xanuunsan doona oo’ laga gooyn doono kuwa nool ‘
Iyo sida aan halkan ku aragnay, nebi Malaakii (PBUH) wuxuu saadaaliyay in waxaas oo dhan ay ka horreeyaan Imaatinka Diyaariyaha. Isagu waa inuu diyaariyo quluubta dadka maxaa yeelay qalbiyadeenna si fudud ayaa loogu qalqalloocayaa waxyaalaha Ilaah.

Markuu ku dhowaa sabuurka sanadkii 450 BC dadka Yuhuuddu waxay ku noolaayeen filasho dhammaystirka ballanqaadyadan cajiibka ah. Oo iyana way sii sugayeen oo sugayeen. Qarni baa mid kale beddelay ka dibna kuwo kale ayaa imanaya – oo aan fulin ballamihiias.

Wixii dhacay ka dib markii Zabur (Axdigii hore) dhammamaaday.

Sidaan ku aragnay Taariikhda reer binu Israa’iil, Alexanderkii weynaa wuxuu ka adkaaday intii ogu caansaneeyd sanadihii 330 Ciise ka dib guulahaasna dadka iyo ilbaxnimada aduunku waxay qaateen luuqada Griiga. Maaddaama Ingiriisigu yahay maanta luuqad guud oo loogu talagalay ganacsiga, waxbarashada iyo suugaanta, waagaas Giriiggu sidaas oo kale ayaynu u badnaayeen. Macallimiinta Yuhuuddu waxay tarjumeen Tawraad iyo Zabur Cibraaniga af Gariig qiyaastii 250 BC. Tarjumaaddaas waxaa loo yaqaan Septuagint. Sidaan halkan ku aragnay, halkan waa meeshii erayga ‘Masiixu’ uu ka yimid waxaanan halkan ku aragnay in magaca ‘Ciise’ uu isna ka yimid halkaa.

Nebiyadii Ishacyaah, Malaakii iyo Eliiyaah (PBUT) ayaa lagu muujiyey jadwalka taariikhda

Intii lagu jiray waqtigan (300 – 100 BC oo ah xilliga buluugga ah ee lagu muujiyey jadwalka) waxaa jiray tartan militari oo socda oo u dhexeeya Masar iyo Siiriya iyadoo reer binu Israa’iilna ay dagan yihiin inta u dhaxaysa labadan boqortooyo si joogto ah dagaallada ayey ku qabsadeen. Qaar ka mid ah boqorrada reer Siiriya waxay rabeen inay ku soo rogaan diinta Griig (diin sanam caabudid) oo reer binu Israa’iil ah oo ay tirtiraan cibaadadooda hal Ilaah. Qaar ka mid ah hoggaamiyeyaasha Yuhuuddu waxay horseedeen kacdoon si ay u difaacaan caqiidotooda isla markaana u soo celiyaan daahirnimadii cibaadada ee uu aasaasay Nebi Muuse (PBUH). Hoggaamiye-diimeedyadu ma ahaayeen fulintii ballamihii ay Yuhuuddu sugayeen? Nimankan, in kasta oo ay ahaayeen kuwa daacad u ah cibaadada sida loogu sheegay Tawreed iyo Sabuur, haddana kuma habboonayn calaamadaha nebiyada. Dhab ahaantii iyaga laftoodu xitaa ma aysan sheegan inay yihiin nebiyo, oo kaliya Yuhuudda cibaadada u difaacday cibaadadooda ee sanam caabudidda.

Buugag taariikhi ah oo ku saabsan muddadan, oo sharraxaya halgannadaas oo ilaalin doona nadiifnimada cibaadada ayaa la qoray. Buugagani waxay bixiyaan aragti taariikhi ah iyo mid diineed waana kuwo aad u qiimo badan. Laakiin dadka yuhuuddu uma aysan tixgelin inay qoreen nebiyo sidaa darteedna buugaagtan laguma darin Zabuur. Waxay ahaayeen buugaag wanaagsan, oo ay qoreen rag diiniya, laakiin ma aysan qorin nebiyo. Buugaagtan waxaa loo yiqiin Apocrypha.

Laakiin maxaa yeelay buugaagtan waxtarka leh waxaa badanaa lagu daraa Tawraad iyo Sabuur si ay u bixiyaan taariikh dhameystiran oo dadka Yuhuudda ah. Injilka iyo farriinta Ciise masiix (PBUH) ka dib markii la qoray buugaagta Tawraad, Zabur iyo Injil ayaa lagudaray kitaab ama Bible. Qaar ka mid ah Baybalka maanta ayaa xitaa ku dari doona buugaagtan Apocrypha, in kastoo aysan ka mid ahayn Tawraad, Zabur ama Injil.

Laakiin ballanqaadyadii lagu bixiyay Tawraad iyo Zabur weli waa la fuliyay. Raacitaanka Gariigta kadib Boqortooyada Roomaanka ee awooda badan ayaa balaarisay isla markaana badalay Gariiga si ay u xukumaan Yuhuudda (kani waa xilliga jaalaha ah ee yimaada kadib buluugga waqtiga jadwalka kore). Roomaanku wax bay u xukumaan si hufan laakiin si adag. Canshuurahu way sarreeyaan reer Roomaana uma dulqaadan wax diidmo ah. Dadka Yuhuuddu waxay weligood sii jeclaayeen dhammaystirka ballamihii ay ku bixiyeen Tawraad iyo Zabur, in kasta oo ay muddo dheer sugayeen cibaadadooduna waxay noqotay mid adag oo waxay soo saareen xeerar badan oo dheeri ah oo aan ka ahayn nebiyadii laakiin xagga caadooyinka. ‘Amarada’ dheeraadka ah waxay u muuqdeen sidii fikradaha wanaagsan markii ugu horreysay ee la soo jeediyo laakiin waxay si dhakhso ah u beddeleen amarradii asalka ahaa ee Tawraad iyo Zabur qalbiyadii iyo maskaxdii macallimiinta Yuhuudda.

Kadibna ugu dambeyntii markii ay umuuqatay in laga yaabo inay yaboohyadii ilaahay hilmaameen, malaa’ig xoogga weyn Jibriil (Jibriil) wuxuu u yimid inuu ku dhawaaqo dhalashada muddo sugayay ee Diyaariyaha. Waxaan u naqaanay maanta inuu yahay Nebi Yaxye (ama Yooxanaa Baabtiisaha – PBUH). Laakiin taasi waa bilowgii Injil, oo aan hadda eegi doono.

Calaamaddii Addoonka Soo Socda

Qormadeennii u dambeeyay waxaan ku aragnay in nabi Daniel uu saadaaliyay in Masih ‘la goyn doono’. Waxaan u nimid gabagabadii safarkeenna magaalada Sabuur. Laakiin waxaan haysanaa wax yar oo dheeraad ah oo aan wax baranno. Nebi Ishacyaah (fiiri jadwalka hoosta ku yaal) ayaa wax sii sheegay.

Waqtiga Taariikhiga ah ee Nebi Ishacyaah (NNKH) oo ay la jiraan qaar ka mid ah nebiyadii kale ee Sabuur(Axdigii hore)

Waxa ku saabsan Masiixa wuxuu isticmaalayaa matalaad ah laanta.Laakiin Waxaa kale oo uu qoray wax ku saabsan qof imaatinaya oo loogu yeedhay Addoon. Wuxuu qoraal dheer ka qoray Addoonkan soo socda. Yuu ahaa ‘Addoonkan’ ‘? Muxuu sameyn doonaa? Qoraala ayaan ka aragnay faahfaahin. Waxaan si sax ah oo dhameystiran ogu soo saaray sida hoos ku qoran.Waxaad gelisaa qoraal sharaxaayo.

Imaashaha adoonka Waxaa saadaaliyay Nabi Ishaaciya. Addoonkii Imaatinka ahaa wuxuu saadaaliyay nebi Ishacyaah. Qoraalka oo dhammaystiran oo uu qoray Ishaaciya 52: 13-53: 12)

¹³Bal eega, addoonkaygu caqli buu yeelan doonaa, oo waa la sarraysiin doonaa, oo kor baa loo kicin doonaa, wuxuuna noqon doonaa mid aad u sarreeya. ¹⁴Waxaa jaahiisii loo xumeeyey si ka daran sida nin kale loo xumeeyo, suuraddiisiina waxaa loo xumeeyey si ka daran sida binu-aadmiga loo xumeeyo oo kale, haddaba sidii kuwa badanu ula yaabi jireen oo kale, ¹⁵ayuu isaguna quruumo badan uga yaabin doonaa, oo boqorraduna waxay afkooda u xidhi doonaan isaga aawadiis, waayo, waxay arki doonaan wax aan weligood loo sheegin, oo waxay ka fiirsan doonaan wax ayan weligood maqal.
Ishacyaah 52: 13-15

Waxaan ognahay inuu Addoonkan noqon doono nin aadane ah maxaa yeelay Ishacyaah wuxuu ku tilmaamaa ‘isagu’, ‘isaga’, ‘isaga’. Markuu Haun (NNKH) u bixiyo allabari uu u bixiyo reer binu Israa’iil ayuu dadka ku saydhay dhiigga – ka dib dembiyadoodii waa la daboolay oo lama qaban iyaga. Goormaay sheegi in Addoonku ku saydhin mid la micna ah ama si la mid ah inuu adoonkan uu dadkan oo oga seydhi doonaa dambiyadooda siduu Nabi Haaruun ku sameeya Israaiil markuu sameeyay Kafaara gudka

Laakiin Addoonku wuxuu saydhi doonaa ‘quruumo badan’. Sidaadaraadeed adoonka Yahuud oo kelya uma imaanin. Tani waxay ina xusuusineysaa ballanqaadyadii Ibraahim (NNKH) markii ilaah yiri (calaamada 1 iyo calaamadda 3) in ‘quruumaha oo dhan’ lagu barakadeeyn doono farcankiisa. Laakiin sameynta seydhid ‘muuqaalka’ iyo ‘qaabka’ addoonka waxaa ‘laga arki doonaa’ oo ‘la marin doonaa’. In kasta oo aysan caddayn waxa Addoonku ku samayn doono sida cilladdan oo kale, ayaa maalin maalmaha ka mid ah quruumuhu ay ‘fahmi doonaan’Sababo jira aawadeed, ayuu Addoonku saydhin doono quruumo badan, haddana waa la ‘quudhsan doonaa’ oo ‘la diidi doonaa, oo la silcin doonaoo xanuun ayuu barani doonaa.

⁴Sida runta ah wuxuu xambaartay xanuunyadeennii, wuxuuna qaatay murugadeennii, laakiinse waxaynu ku tirinnay mid belaayo ku dhacday, oo Ilaah dilay, oo dhibaataysan. ⁵Laakiinse waxaa isaga loo dhaawacay xadgudubyadeenna, waxaana loo nabareeyey xumaatooyinkeenna, edbintii nabaadiinadeennana dushiisay ku dhacday, dildillaaciisiina waynu ku bogsannay.
Ishacyaah53: 4-5

Addoonku wuxuu qaadan doonaa ‘xanuunkeena’. Addoonkan ayaa sidoo kale ‘lagu mudhi doonaa’ oo ‘lagu burburin doonaa’ ciqaabta ‘. Ciqaabtan ayaa quruumo badan u keeni doontaa nabad oo ku bogsooni doonaa.

. ⁶Dhammaanteen sidii ido baynu u hallownay, midkeen waluba jidkiisuu u leexday, oo Rabbigu wuxuu isaga dul saaray xumaanteenna oo dhan.
Ishacyaah53: 6

Waxaan ku aragnay astaamaha burburka, sida ugu fudud ee aan ugu tagno ‘ceelalkeena burburay’ si aan u qancinno harraadkeena halkii aan u jeesan lahayn xagga Ilaah. Waxaan ku dhuntay ‘midkeen kasta’ oo jidkiisa ka leexdo. Tani waa dembiga (= xumaanta ama sinnaan laaan).

⁷Isaga waa la dulmay, waana la dhibay, laakiinse innaba afkiisii ma uu kala qaadin. Isaga sidii wan la qalayo baa loo kexeeyey, oo sidii lax ku aamusan kuwa dhogorta ka xiira hortooda, isagu afkiisa ma uu furin.
Ishacyaah 53: 7

Nabiyadii Aabiil, Nuux, Ibraahim, Muuse iyo Haaruun (NNKH) waxay keeni jireen wanan in allabari lagu bixiyo. Laakiinse Addoonku naftiisa ayaa noqon doonaan sida wanka la doonayo in la gowraco. Laakiin isagu kama hor imaan doono ama xitaa ‘afkiisa ma furi doono’.

⁸Isaga dulmi iyo xukun baa lagu sii qaaday. Haddaba bal yaa qarnigiisii ka mid ahaa oo u maleeyey in isaga laga gooyay dalkii kuwa nool? Xadgudubka dadkayga daraaddiis ayaa isaga loo garaacay.
Ishacyaah53: 8

Addoonkan ‘waa laga gooyay’ dhulka kuwa nool ‘. Tani ma wuxuu ula jeedaa nebi Daanyeel markuu yidhi in Masiixa la ‘gooyn doono‘? Erayada isku midka ah ayaa la adeegsadaa! Waa maxay macnaha ‘in laga gooyo dhulka kuwa nool’ midka dhimanayo mooyee?

⁹Xabaashiisiina waxaa lagu daray kuwii sharka lahaa, dhimashadiisiina mid taajir ahaa, in kastoo uusan dulmi samayn, khiyaanona aanay afkiisa ku jirin.
Ishacyaah53: 9

Haddii loo xilsaaray ‘qabri’ Addoonkan waa inuu dhintaa. Isaga waxaa loo xukumay inuu yahay nin shar leh ‘inkasta oo uusan’ wax dulmi ah ‘ uusan’ afkiisu khiyaanayn jirin.

¹⁰Habase ahaatee waxaa Rabbigu raalli ka noqday inuu isaga nabareeyo. Wuxuu isaga ku riday xanuun. Markaad naftiisa qurbaan dembi ka dhigtid ayuu arki doonaa farcankiisii, cimrigiisuna waa dheeraan doonaa, oo Rabbiga doonistiisuna gacantiisay ku liibaani doontaa.
Ishacyaah53: 10

Geeridaas naxariis darradu geysatay ma ahayn shil aad u xun ama masiibo. Waxay ahayd mid si cad ‘rabitaankii Rabbiga’ u ‘burburin doona’. Laakiin waa maxay sababta? Sida allabari Harun uu ‘allabari u bixisay’ dembiga aawadiis qofka bixinaya allabaryada waxaa loo haysan karaa mid aan eed lahayn, halkan ‘nolosha’ Addoonkan ayaa sidoo kale ah ‘qurbaan dembi’. Waa Dembigee? Markaan tixgalineyno in ‘quruumo badan’ ‘la’ firdhin doono ‘(xaga kore) waa inay ahaato dembiga dadyowga’ quruumo badan ‘.

¹¹Wuxuu arki doonaa waxay naftiisu ku dhibtootay, wuuna u riyaaqi doonaa. Addoonkayga xaqa ahuna aqoontiisa ayuu kuwa badan xaq kaga dhigi doonaa, wuxuuna xambaari doonaa xumaatooyinkooda.
Ishacyaah53: 11

In kasta oo wax sii sheegidda Addoonku ay halkan ku naxdin badan tahay haddana waxay isu beddeshaa mid cod leh waxayna noqotaa rajo wanaagsan oo xitaa guul. Kadib ‘dhibaatadan’ xun ee (ka go’ida dalka kuwa nool ‘oo loo xilsaaray’ qabri ‘), Addoonkan ayaa arki doona’ iftiinka nolosha ‘. Isagu wuu soo noqon doonaa? Marka sidaas la yeelo Addoonkan ayaa ‘iska caddeyn doona’ kuwo badan.

‘Caddeynta’ waa isku mid in la bixiyo ‘xaqnimo’. Xusuusnow inaad hesho ‘Xaqnimada’ xagga Sharciga Muuse oo ah in la dhawrto dhammaan amarrada waqtiga oo dhan. Laakiin nebi Ibraahiim (calaamadii 2) ayaa ‘lagu qiray’ ama lagu siiyay ‘xaqnimo’. Waxaa isaga loo siiyay si fudud aaminnimadiisa darteed. Si la mid ah Addoonkan ayaa xaq u noqon doona, ama ugu abaalgudi doona kuwa ‘badan’. Xaqnimadu miyaanay ahayn wax aan labadeenuba dooneynno oo aan u baahan nahay?

¹²Waayo, degdeg kuma bixi doontaan oo qixidna kuma carari doontaan, maxaa yeelay, Rabbiga ayaa idin hor kici doona, oo Ilaaha reer binu Israa’iil ayaa idin daba socon doona.
Ishacyaah53: 12

Addoonkan ayaa ka mid noqon doona ‘kan weyn’ maxaa yeelay isagu wuxuu is xilqaamay (‘daadiyay’) noloshiisa ‘ilaa dhimasho’ Oo isagu wuxuu u dhintay sidii mid lagu tiriyey inuu xadgudbay, kaasuna waa sidii dembilaha. Maxaayeelay Addoonku wuxuu u sameeyay tan isagoo sameyn karaa ‘shafeeco’ isagoo matalaya ‘xadgudbayaasha’. Shafeecee waa dhexdhexaadin ka dhaxaysa labada dhinac, Labada dhinac halkan waa inay ahaadaan ‘dad badan’ iyo ‘Rabbiga’. Addoonkan ‘wuxuu ku filan inuu ku shafeeco ama ku baryo magacayada Ilaaha laftiisa!

Waa ayo Addoonkan? Sidee waxyaalahan oo dhami u dhici karaan? Miyuu ‘iskuna baryi doonaa’ magaca ‘kuwa badan’ oo ka kala yimid ‘quruumo’ kala duwan xagga Eebe laftiisa? Waxaan ku soo gabagabeyney Sabuurka markii aan fiirineyno sheegiddii ugu dambeysay ka dibna waxaan fureynaa Injil.