Category: Sii Sheegid ee Sabuur

Halkee buu ka Yimi Ciise ?

Qur’anku wuxuu ku sheegaya Ciise (Ciise –Naxariis iyo nabad galyo korkiisa ha ahaatee)  sidatan ‘Almasiix’.  Tani Maxay la macno tahay?  Halkeebuu ka yimi? Maxay dadka kiristaanku ugu yeedhaan  Karaaysti. Masiix ma waxa uu la macno yahay  sida Karaaysti oo kale mise waa wax is burinaya ama la qalday? Sabuurada ayaa inooga jawaabaysa su,aalahan Muhiimka ah. Si kasta ha ahaatee,si aad u fahanto qodabadan waxaad u baahan tahay marka hore in aad akhrido ‘sidee baa Baabaylka loo turjumay?’  sida xogtan loogu isticmaalayo halkan.

Bilawgii ‘Karaaysti’ 

Jaantuskan hoose waxaan raacay qaabka turjumaada sida ay sharaxday ee ah sida Baayblka loo turjumay? Laakiinse waxaan khaas ahaan  awooda saaray kalmada ‘Karaaysti’ee la isticmaalayo waayadan danbe injiilka ama axdiga cusub

‘ Ka La Doortay’= ‘ Masiix’= ‘ Kristos’
Kitaabka= Kitaabka Quduuska luuqada casriga ee manta.

Turjumaad magaca ‘Masiix’ waxa uu ka muuqda Cibraaniyadda iyo luqaadah cusub ee hada lagu turjumay.

Waxad arki kartaa  bilawgii luuqada Yuhuuda ee Sabuuradda in kalmadu ahayd Mashiyach’ kaas oo tilmaamaha luuqada qeexayo in uu yahay kii lasii saadaaliyay ama quduuska ahaa. Qaybo ka mida sabuuradda ayaa ka hadashay masiixa kali ah Laakiinse luuqada ingiriisa ee hadda (ama luuqadaha kale)  Kiristoos hadana waxaa loo sii turjumay in Giriiga laga soo miinguuriyo laguna turjumo ingiriisi (iyo luuqadaha kale casriga ah) sida Karaaysti  waa sida qaybta hoose lagu xusay #3 .sidaas oo ay tahay luuqada ingiriisiga karaaysti waxay leedahay cinwaanka lagu xusay dhanka sabuurada kaaso laga soo qaatay turjumid ahaan luuqada Yuhuuda lana keenay luuqada Giriiga hadana waxaa loo soo guuriyay. Sabuurada  waxaa si toosa loogu turjumay luuqadaha kale casriga si loo sii badiyo ‘Mashiych’ micnaheeda

Markaa Halkee ka yimi Masiixa Qur’anka?

Waxaan aragnay sida Karaaysti= Masiixa= kii la doortay kuwaas oo isku mid aad uga arki karto qaybo kala duwn oo kitaabka Baabaylka  laakiinse  sidee ayaa  Ciise ula xidhiidha Qur’anka? Si aan uga jawaabno su, Sawirkan hoose wuxuu sii balaadhinayaa qaabka uu ugu jiro Qur’anka kaas oo la turjumay afka Yuhuud iyo Giriiga ee Baabaylka .waxaad arki kartaa in aan ukala  qaybiyay afar oo kala ah #1 qaybta koowad laba qaybood .qaybta koowaad waxay la macno tahay sida loo qeexay asalkii hore Mashiyach ee afka Yuhuuda u sharaxayso. Jaantuskan hoosena wuxuu balaadhinayaa qaabka oo uu kujiro Qur’anku kaas oo la qorey ka dib qoraalka yuhuuda ka dib iyo Giriiga ka dib turjumaadiisa ee kitaabka Baabaylkawaxad arki kartaa in kalmada ‘mashiyach in loo turjumay (i.e si la macno ah) Qur’anka sida Masiix. Intaa ka dib markii dadka ku hadla Carabiga waxay u badaleen kalmada sida ingiriisiga hadana waxay dib ugu turjumeen sida ay tahay Masiih

Habka Turjumadu  waxay ina tusaysaa  kii la doortay =Masih=Messiah=karaaysti

Markaaan eegno asalka ogaanshaha waxaynu arki karnaa in ay dhamaan isku mid yihiin cinwaanka iyo dhamaan macnahooda oo idil sida tirade 4= Afar (four ingliish) =Kuwaatar(faransiis) 6-2 = 2+2.

Ciise waxaa la rajaynayay qarnigii koowaad

Marka loo eego ogaanshahan,bal aan samayno indho indhayn dhanka Kitaabka (Injiil) halkn hoose waxaa ah sida Boqor Herod uga falceliyay  markii nimankii xikmada ee ka yimi dhanka Bari ay u yimaadaan si ay u eegaan boqorka Yuhuuda ,qaybta ugu caaansan ee dhalahsada sayid ciise Masaxiix(NNKH) la ogaysiisay  , bilawgii Ciise, in kastoo si gaara ayna u khaysayn Ciise (NNKH).

3 Goortuu boqor Herodos waxan maqlay, ayuu welwelay, isaga iyo reer Yeruusaalem oo dhan. 4 Oo intuu isu ururiyey wadaaddadii sare iyo culimmadii dadka oo dhan, ayuu weyddiiyey meeshii Masiixu ku dhalan lahaa. (Matayos 2:3-4)

Waxaad arki kartaa fikrada ah in Ciise mar horeba si mujtamaca loo aqbalay sida Herod iyo la taliyayaashiisii dhanka diinta xataa ka hor inta aanu ciise dhalan(NNKH)  waxaana loo isticmaalay halkan isagoon isaga si gaara loogu xidhiiidhinayn maxa yeelay ,sida aan kor ku xusnay ciise wuxuu ka yimid Sabuurada(psalms) taas oo la qorey boqolaal sano ka hor axdigii Nabi Dauud (NNKH) waxaana si guud uwada akhriyeen yuhuuda qarnigii 1aad sida (boqor Herod)  ee Giriiga, Ciise wuxuu (uuna hada yahay) cinwaan,maaha magac waxaana halkan ku burinaynaa  fikradaha khaldan ee laga aaminsan yahay in kelmada KARAAYSTI tahay wax dadka kirstaanku sameeyay ay tahay sida boqortooyadii Roomaanka KONISTANTIIN  300 dhimashii ciise ka ee ay baahisay filmka sida Da Vinci Code. Cinwaankaasina wuu jirey boqolaal sano ka hor kirisaanka ama  boqortooyadii konistantiin iman xukunka..

Sida loogu sii sheegay Karaaysti’ Sabuurada 

Aan eegno sida ay u dhacday sii sheegista karaaysti sabuurada (psalms) kaas oo uu qorey Nabi Daauud (NNKH)  1000 sano ka hor Ciise aadna uga sii fog dhalahshada Ciise (NNKH) dhexdeeda

2 Boqorrada dhulku col bay u taagan yihiin, Taliyayaashuna waxay u wada tashadaan Rabbiga iyo Masiixiisa, iyagoo leh, 3 Silsiladahooda aan gooyno Oo xadhkahoodana aan iska fogayno. 4 Kan samada fadhiyaa wuu qosli doonaa, Oo Sayidku iyaga wuu ku majaajiloon doonaa.….”. (Sabuurada 2:2-4)

Sabuurada 2 Psalm 2 of Zabur  ayaa u akhrinaysa sidan (waxaan u dhigaynaa sida loo turjumay kirstos waxaad arki kartaa  Karaaysti cinwaanka sida loo

Hadda waxaad arki kartaa  Karaaysti sida akhristaha qarnigii koowaad u haystay .iyo turjumada danbe in ay wali isku macno:

Boqoradda aduunku waxay awood ayeey dhulka ku haystan… Waxayna ka diideen amarada Rabbiga iyo Ciise Masiix… Ilaaha samada fadhiya aad ayuu ula yaaba;  Ilaahay wuu burburiya boqoradda isku daya inay kibran…. Waxanu leyahay , “ Waxan dejiyeey boqorka  meesha Zion, buurta barakeysan… (Sabuurarda 2).

Laakiinse  Zabur (Psalms) ayaa sii iftiiminaysa in ay tani imanyso mar walba Karaaysi ama Masiii waxaan is dhinac dhigay sidii looga turjumay mid sida Karaaysi iyo mid sida Masiixa markaa waad arki kartaa halkan

Sabuurada  132- ee cibraaniyada Sabuurada  132 – ee Septuagint  Sabuurada 132 lagu turjumay afka carabiga
Yaa Allah adoonkaagii Daa’uud dartii ha diidin ka la doortay,Alleh waa u dhaartay Daauud  dhaar la hubo taas oo burayn mid ka mid ah qoyskaaga ayaa ku dhaxli doona halkan waxaan ka yeeli doona una samayn doona iftiin kaas oo ah kii la doortay’’ Yaa Allah adoonkaagii Daa’uud dartii ha diidin ka la doortay,Alleh waa u dhaartay Daauud  dhaar la hubo taas oo burayn mid ka mid ah qoyskaaga ayaa ku dhaxli doona halkan waxaan ka yeeli doona una samayn doona iftiin kaas oo ah karaaysti ’’ Yaa Allah adoonkaagii Daa’uud dartii ha diidin ka la doortay,Alleh waa u dhaartay Daauud  dhaar la hubo taas oo burayn mid ka mid ah qoyskaaga ayaa ku dhaxli doona halkan waxaan ka yeeli doona una samayn doona iftiin kaas oo ah Masiix’’

Waxaad arki kartaa in sabuurada 132 in ay ay ka hadlayso mustaqbalka waxaa dhacaya sida sadaro badan oo kusaabsan  Tawraad iyo sabuurada.waa muhiim in la xasuusnaado  marka aad qiimaynayso sii saadaalinta . way cadahay in  sabuurada sii muujinayso ama sheegayso saadaalin  xataa iyadoo la eegayn kitaabka injiilka .Herod wuu ka war hayay in Nabiyadii axdigii hore ay sii sameeyaeen saadaalin qofka imanaya ‘Karaaysti” taas oo sabab u ah sida uu diyaar u ahaa magacaabistiisu.waxaa kaliya oo u baahnaa in la taliyaaashiisu u sharaxaan goorta ay tahay soo bixitaankiisu maxaa yeelay sabuurada si fiican uma aqoon , yuhuudu way ogaayeen in ay sugayaan Masiix ama (Karaaysi)  sida xaqiiqdu tahayna iyagoo og ay isdiidsiiyeen wixii subaarada iyo kitaabadii hore sii sheegen

Saadaalintii Tawraad iyo Sabuurada

Xaqiiqda Tawraad iyo sabuurada ee ay sii daadaaliyeen mustaqbalka  in ay la mid tahay albaab qufulan oo kale ,qufulka waxa loo sameeyay qaab ah in fure gaar ah oo kali ah furi karo.sidaas oo kalena axdigii hore waa sida qufulkaas oo kale .waxaan ku aragnay mar hore qoraalada in waaq dhicii waynaa ee Ibraahim(NNKH) iyo sidii loogu sii gudbiyay Musa(NNKH) iyo wiilka ka dhalan doona gabadha bikrada ah..

Imaanshaha Boqortooyada

Nebi Ishacyaah (NNKHH) waxa uu sii sheegay imaanshaha Wiil Bikrad ka dhalan doonay kaasoo ku oofsantay  dhalashadii Masiixa (pbuh) boqollaal sannadood kaddib. Arrintu si kastaba ha ahaatee, wax sii sheegidyo kale oo sabuurka ku jira yaa iyaguna waxa ay tilaamaya imaanshaha waqtiga nabadda iyo ammaanta.

Sida ku jirta Taariikhda dadka reer Binu Israa’iil, nebigii ahaa Boqor Daa’uud (NNKHH) ayaa waxa uu noqday qadkii ama silsiladdii boqortooyo ee uu Ilaah doonayey inuu dadka reer binu Israa’iil ku xukumo. Boqor Daa’uud dabadii waxaa noqday Sulaymaan (NNKHH) boqorradii kale badankoodna waxa ay noqdeen kuwo shar ah. In boqortooyadooda lagu dhex noolaadana waxa ay la mid ahayd sida keligii taliyeyaasha maanta; waxaana jiray colaad u dhexaysay dadka iyo quruumaha – sida manta oo kale; waxaa jiray musuqmaasuq iyo sad bursi ay kuwa maalqabeennada ahu ku amar taaglaynayaan sabool – sida manta oo kale; waxaa meel walba ka jirtay dhimasho iyo xumaan meel walba – sida manta oo kale. Balse qoraaga Sabuurku waxa uu sheegay in maalin iman doontay – oo mustaqbalka ah – ay xukuumad cusubi aasaasmi doontay. Waxa ay ahayd Boqortooyo leh caddaalad, naxariis, jacayl, iyo nabad. Nebi Ishacyaah (NNKHH)waxa uu sii sheegay sida boqortooyadan dhexdeeda ay noloshu ku ahaan doonto.

Oo isaguna quruumuhuu u kala garsoori doonaa, oo dad badan ayuu canaanan doonaa, oo iyana waxay seefahooda ka tuman doonaan marashiyo, warmahoodana manjooyin, oo quruunina quruun kale seef uma qaadan doonto, oo innaba mar dambe dagaal ma ay baran doonaan. (Ishacyaah 2:4)

Wax dagaal ahi ma jiraan! Tani maanta wax run ah kama aha dunideenna aan joogno. Wax sii sheegiddu kama hadlayso oo keliya colaadda dadka u dhexaysa, balse wax sii sheeig ah doorsoonka ku dhacaya bey’ada ama khayraadka dabiiciga ah.

6 Oo yeydu waxay la joogi doontaa baraarka, shabeelkuna wuxuu la jiifsan doonaa waxarta, oo weysha iyo dhasha libaaxa iyo neefka buuranu way wada joogi doonaan, oo waxaa iyaga hor kici doona ilma yar. 7 Oo waxaa wada daaqi doona saca iyo orsada, oo ubadkooduna way isla wada jiifsan doonaan, oo libaaxuna sida dibiga oo kale caws buu u cuni doonaa. 8 Oo caanonuuggu wuxuu ku dul cayaari doonaa godka jilbiska, ilmaha naaska laga gudhiyeyna wuxuu gacantiisa saari doonaa hogga abeesada. 9 Oo buurtayda quduuska ah oo dhan, waxba kuma yeeli doonaan, waxna kuma baabbi’in doonaan, waayo, dhulka waxaa ka buuxsami doona aqoonta Rabbiga, siday biyuhu badda uga buuxaan. (Ishacyaah 11:6-9)

Arriarrintani weli maysan dhicin. Laakiin wax sii sheegidyadu waxa ay si ballaadhan ugu tilmaamayaan cimriga nolosha iyo ammaan shakhsi ahaaneed.

Oo markaas dabadeedna innaba dhexdeeda ilmo dhawr maalmood jira, amase oday aan cimrigiisa dhammaysan lagama heli doono, waayo, ilmuhu wuxuu dhiman doonaa isagoo boqol sannadood jira, dembilaha boqol sannadood jirase wuxuu ahaan doonaa mid inkaaran. Guryay dhisan doonaan, wayna degi doonaan, oo beero canab ahna way beeran doonaan, midhahoodana way cuni doonaan. Intaanay dhawaaqin ayaan u jawaabi doonaa, oo intay weli hadlayaan ayaan maqli doonaa. Yeyda iyo baraarku way isla wada daaqi doonaan, libaaxuna sida dibi oo kale caws buu u cuni doonaa, oo boodhkuna abeesada quudkeeduu ahaan doonaa. Rabbigu wuxuu leeyahay, Buurtayda quduuska ah oo dhan waxba kuma yeeli doonaan, waxna kuma baabbi’in doonaan. (Ishacyaah 65:20-25)

Ammaan, nabad, ducooyin si toos ah looga soo jawaabo… Wax sii sheegidyadan oo dhan weli maysan dhicin. Balse waa laga Hadlay waana la Qoray. Qaar ayaa waxa ay u malaynayaan in wax sii sheegidyada khalad galay – laakiin kaamil ahaanshaha Astaanta Bikradda Wiilkeeda ayaa ina tusinaysa in aan taxaddar gaar ah u yeelanno – dhawrnana dhacdadeeda

Boqortooyada Ilaah

Haddii aan aad ugu dhabba galo waan fahmi karaa sababta aanay weli u dhicin. Wax sii sheegidyadan waxaa lagu qeexay macne ahaan Boqortooyada Ilaah – Ilaah maammulkiisa nafaha iyo hawlaha aadanaha. Akhri wax sii sheedid kale oo ku saabsan Boqortooyada Ilaah

10 Rabbiyow, shuqulladaada oo dhammu way kugu mahadnaqi doonaan, Oo quduusiintaaduna way ku ammaani doonaan.

11 Waxay ka hadli doonaan sharafta boqortooyadaada, Oo waxay ka sheekaysan doonaan xooggaaga,

12 Si ay binu-aadmiga u ogeysiiyaan Ilaah falimihiisa waaweyn, Iyo ammaanta haybadda boqortooyadiisa.

13 Boqortooyadaadu waa boqortooyo daa’imis ah, Oo dawladnimadaaduna way sii waartaa tan iyo ab ka ab.

14 Rabbigu wuu tiiriyaa kuwa kufa oo dhan, Oo wuxuu toosiyaa kuwa gota oo dhan. (Sabuurradii 145:10-14)

Tani waa wax sii sheegid uu bixiyey Boqorkii ahaa nebi Daa’uud (NNKHH) muddo 1000 ah Ciise ka hor (fur halkan markii Daauud iyo nebiyadii Sabuurku noolaayeen). Wax sii sheegiddan waxa ay noo tilmaamaysaa Maalin, marka Boqortooyada Ilaah la wada hoos tegi doono. Boqortooyadan waa mid leh ammaan iyo cajaa’ibo – mana aha mid waqti yar ah sida  boqortooyooyinka aadanaha – balse waa mid waaraysa. Tani weli maysan iman waana sababta aynaan u arag wax sii sheegidyadii kale ee nabadda ay tahay in ay timaaddo – maxaa yeelay nabaddiani Boqortooyada Ilaah ayey la imanaysaa.

Nebi kale oo sabuurrada ku jira oo la yiraahdo Daayeel (NNKHH) oo noolaa 550 Ciise Ka hor  oo joogay Baabuloon xilligii masaafuriska halkaa, ayaa isna sharraxaad ka bixiyey sida ay boqortooyadani ahaanayso.

Markii Nebi Daanyeel (NNKHH) uu noolaa oo la barbar dhigayo nebiyada kale ee ku jira Sabuurrada
Markii Nebi Daanyeel (NNKHH) uu noolaa oo la barbar dhigayo nebiyada kale ee ku jira Sabuurrada

Daanyeel (NNKHH) waxa boqorkii reer Baabilyood u fasiray riyooyin Ilaah u soo diray kuwaas oo ku ku saabsanaa wax sii sheegis ah sida ay boqortooyooyinka mustaqbalku noqon dooneen. Waa tan sidii Daanyeel u fasiray riyadiisii ku aaddanayd boqorkii Baabilyoon.

…Ilaaha samadu siiyey boqortooyada, iyo xoogga, iyo itaalka iyo ammaanta. Oo waxaa adiga dabadaa kici doona boqortooyo kaa xoog yar, iyo boqortooyo kale oo saddexaad oo naxaas ah oo dhulka oo dhan xukumi doonta. Oo boqortooyada afraadna waxay u xoog badnaan doontaa sida birta; waayo, birtu way jejebisaa, wayna ka adkaataa wax walba; oo sida birtu u burburiso kuwan oo dhan ayay u jejebin oo ay u burburin doontaa. Oo wakhtiga boqorradaas ayaa Ilaaha samadu dhisi doonaa boqortooyo aan weligeed la baabbi’inayn, ama dowladnimadeedu aanay dad kale uga wareegayn, laakiinse way jejebin doontaa oo baabbi’in doontaa boqortooyooyinkaas oo dhan, markaasay weligeed taagnaan doontaa. Waayo, waxaad aragtay dhagax buurta laga soo gooyay oo aan gacmo lagu gooyn, oo kala jejebiyey birtii, iyo naxaastii, iyo dhoobadii, iyo lacagtii, iyo dahabkii… (Daniel 2:36-45)

Boqortooyadani waxa ay ku bilaabmaysaa wax yar sidii (‘dhagax laga jebiyay buur) balse noqon doonta boqortooyo weligeed wax hoggaaminaysa, sida wax sii sheegiddii nebi Daa’uud (NNKHH) ee aan kor ku soo sheegnay. Haddaba maxay tahay sababta Ilaah uu Boqortooyadiisa ugu dhisayo sidan tartiibta ah? Maxay weli u iman la’dahay? Marka aad eegto, boqortooyooyinka oo dhan waxa ay leeyihiin dhismahan soo socda:

  • Boqor ama hoggaamiye
  • Muwaadiniin
  • Dastuur ama Sharci
  • Dabeeco

Haddaba tusaale ahaan, Kanada dhexdeeda, oo ah meesha aan ku noolahay, oo Boqortooyo leh. Kanada waxa ay leedahay hoggaamiye  – maanta lagu magacaabo Justin Trudeau oo ah raysal wasaaraheenna la doortay. Kanada waxa ay leedahay muwaadiniin – aan anigu ka mid ahay. Kanada sidoo kale waxa ay leedahay dastuur ama sharci go’aamiya xuquuqda iyo masuuliyadaha ay muwaadiniintu leeyihiin. Kanada waxa ay leedahay dabeecad, waana tan ay ugu taal qayb gaar ah oo dhulka ka mid ah oo siinaya, cabbir gaar ah muuqaal ahaan, cimilo, khayraad dabiici ah IWM. Waddammada oo dhan iyo boqortooyooyinka oo dhan, kuwe hore iyo kuwo dambeba, waxa ay leeyihiin afartaan qaab.

Aniga iyo Adigaba Waxaa nalagu Casumay Boqortooyada Ilaah

Si tan la mid ah ayey haddaba waxan uga dhex jiraan Boqortooyada Waxaan kor ku soo aragnay in Boqortooyadani ay leedanahay dabeecad gaar ah oo ah  (ammaan iyo waaritaan) Dastuur leh leh ( nabad, caddaalad, iyo is maqal dabeecdad fiican lIWM). Waalabada waa labada hab ee kale kuwa Boqortooyada Ilaah ka dhigaya mid macquulsan ee ah: Boqorkeeda iyo muwaadiniinteeda. Waxaan boqorka ku eegi doonnaa qormadeenna tan xigta. Haddaba waxaad naftaada weyddiisaa in ay doonayso in ay muwaadin ka noqoto Boqortooyada Ilaah. Waa sidan qabka uu nebi Ishacyaah (NNKHH), ugu sheegahy in aadanaha oo dhan ay ku casuman yihiin Boqortooyadan intii doonaysa.

Hoy, kuwiinna oomman oo dhammow, xagga biyaha kaalaya, xataa kii aan lacag haysanow, kaalaya, wax iibsada… lacagla’aan iyo iibla’aan ku qaata. Haddaba bal maxaad lacag ugu bixisaan wax aan cunto ahayn? Oo wixii aad ku hawshooteenna maxaad ugu bixisaan wax aan idin dherjinayn? Bal aad ii maqla, oo waxa wanaagsan cuna, oo naftiinnuna ha iskaga istareexdo barwaaqo miidhan. Dhegihiinna soo dhiga, oo ii kaalaya, i maqla oo naftiinnuna way noolaan doontaa, oo anna waxaan idinla dhigan doonaa axdi weligiis ah, kaasoo ah waxyaalahii naxariista lahaa oo la hubo ee aan Daa’uud u ballanqaaday. Rabbiga doondoona inta isaga la heli karo, oo isaga barya intuu dhow yahay. (Ishacyaah 55:1-6)

Ilaah wuu ugu yeedhay in ay dhammaan kuwa haraaddan ay boiqortooydan soo galaan, waana sida kuwii raacay boqor Daa’uud (NNKHH) d boqortooyadaaas balse. Laakiin runtu waxa ay tahay in Ilaah ina casumay, ahna inuu inaga doonayo in aan muwaadiniin ka noqono Boqortooyadiisa oo aan maammulkan nabadeed ku noolaanno. Marka ay halkan taagan tahay waxaa nah or yaar su’aalo badan oo ah sidee iyo goorma marka aan tixraacayno imaatinka Boqortooyadan taasoo aan sii wadi doonno qodobbo badan oo Sabuurrada ah oo ku saabsan Boqortoooyadan. Balse waxaa jirta hal su’aal oo kaliya oo aad ka jawaabi kartid: Ma doonaysaa in aad gashid Boqortooyadan?’

 

Calaamada wiil ka dhalan doona gabadh Bikrad ah

Soo Bandhigida Sabuur, Waxaan soo sheegnay in Nabiga iyo Boqorka Daa’uud (NNKH) bilaabay Sabuur loo waxyooday qorraalkii kitaabkii Sabuurrada ee Sabuur, iyo in buuggaagta kale ayaa markaas lagu daray nebiyadii ka dambeeyey.  Nebi aad u muhiim ah, loo arkaa in uu ka mid yahay nebiyada waaweyn (sababtoo ah buuggiisu uu aad u dheer yahay) ahaa Ishacyaah. Waxa uu noolaa muddadii 750 BC. Jadwal Taariikheedka hoose wuxuu muujinayaa markii Ishacyaah noolaa marka la barbardhigo nebiyada kale ee Sabuur.  Jadwal Taariikheedka Nabiga Ishacyaah (NNKH) oo leh qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Sabuur

Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur
Jadwalka Historical Nabiga Ishacyaah/Isayaah (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur – arki Isayaah

In kastoo Ishacyaah uu noolaa waqti dheer  (oo ku saabsan 2800 sano ka hor) wuxuu sameeyey wax sii sheegid badan oo saadaalinaya dhacdooyinka mustaqbalka, sida nebi Muuse (NNKH) horay ayaa lagu sheegay nebi baa imaan doona. Sida loogu sharaxay soo Bandhigida Sabuur, boqorradii ka dambeeyey Suleemaan (NNKH) waxay ahaayeen kuwo shar leh, oo taasuna waxay ahayd mid dhabta ah waqtigii Boqorradda Ishacyaah. Sidaas buuggiisa waxaa ka buuxa digniin imaanshaha xukunka soo socda (oo dhacay muddo dhan 150 sano ka dib markii Yeruusaalem la burburiyey oo ay burburiyeen Baabuloon).  Si kastaba ha ahaatee, sidoo kale wuxuu sii sheegay in meel ka durugsan oo si u qoto dheer u eegay mustaqbalkiisa markuu Ilaah diri doono calaamad gaar ah – marnaba weli u dirin aadanaha. Ishacyaah wuxuu la hadlayaa Boqorka Israa’iil, waa kuwa faraca Daa’uud (NNKH), taas oo ah sababta calaamadan lagu soo hagaajiyay ‘Aqalka Daa’uud’ (Dawood)  Oo isna wuxuu yidhi, “Reer Daa’uudow, bal haatan i maqla, ma wax yar bay idinku tahay inaad dadka daalisaan?

Oo weliba Ilaahaygana miyaad daalinaysaan? Haddaba Rabbiga qudhiisa ayaa calaamad idin siin doona. Bal ogaada, gabadh bikrad ah baa uuraysan doonta, oo waxay dhali doontaa wiil, oo magiciisana waxay u bixin doontaa Cimmaanuu’eel. Wuxuu cuni doonaa subag iyo malab, ilaa uu aqoonsado inuu sharka diido oo wanaagga doorto. (Ishacyaah 7: 13-15)

Tani waxay ahayd hubaal saadaal geesinimo leh! Yaa abid maqlay naag bikrad ah oo wiil dhashay? Waxa ay u muuqatay sida saadaasha cajiib ah in sanado badan dad yaabay haddii ay jiraan wax qalad ah. Dhab ahaantii, nin si fudud u samaynaya male oo ku saabsan mustaqbalka ma sheegi karin –  oo horay u qoray, waayo, qof kasta oo ka soo jeeda abkii tagay inuu wax akhriyo – sida saadaasha ah u muuqda wax aan macquul aheyn. Laakiin waxaa ay ahayd.  Oo Badda Dhimatay ka jira maanta waxaynu og nahay in wax sii sheegiddan waxaa dhab ahaantii muddo dheer ka hor qoraalka la qoray –  boqolaal sano ka hor Ciise (NNKH) intuusan dhalan.  

Ciise Masiix (NNKH) waxaa la sii sheegay in uu ka dhalan gabadh Bikrad ah

Waxaan maanta, nool ka dib markii Ciise Masiix (NNKH), waxaan ka arki karnaa in ay ahayd wax sii sheegid soo socda. Nebi kale oo ku dhashay sidan ma jiro, xitaa haddii lagu daro Ibraahim, Muuse iyo Muxammad (NNKH) ka dhashay gabadh bikrad ah. Ciise Kaliya (NNKH), aadanaha oo dhan ee abid ku dhashay, ayaa dunida ku yimid sidan. Markaasaa Ilaah, boqolaal sano ka hor inta uusan dhalan, waxaa uu na siinay calaamad uu soo socdo iyo ayaa sidoo kale isku diyaarineysa in aan barano wax ku saabsan inanka soo socda ee gabadh bikrad ah dhali doonto. Waxaan xusi laba waxyaalood si gaar ah.

Ugu Yeedhay ‘Cimmaanuu’eel hooyadiis

Koow, wiilka soo socda ee gabadha bikrada ah dhashay waxaa hooyadiis ugu yeedhi doontaa “Cimmaanuu’eel ‘. Magaca kani waxaa macne loola jeedaa ‘Ilaah baa inala jooga “. Laakiin maxay taasi  macnaheedu yahay? Waxay u badan tahay in ay leedahay dhowr macne,  laakiin tan iyo markii uu wax sii sheegiddu lagu dhawaaqay in ay boqorrada xun in uu Ilaah xukumi doono wakhti dhaw, mid macnaha muhiim ahayd in marka wiilkan u dhalan doono waxa ay ahayd calaamad in Ilaah uusan ka soo horjeedin mar ahaa laakiin ‘Ilaah baa la joogay’. Markii Ciise (NNKH) uu dhashay, waxay u muuqatay dhab ahaantii sida reer binu Israa’iil u qaateen in Ilaah maadaama uu cadoowgoodu uu xukumayey. Dhalashada wiilka ee gabadha bikrad ahayd waxay ahayd calaamad in Ilaah baa la joogay, iyaga ka gees ah ma ahayn. Dhab ahaan, Injiilka Luukos diiwaan geliyey in hooyadiis Maryam (ama Mary) ku heestay heeso xurmadeed markii malaa’igtii siisay farriintii ee imaanshaha wiilkeeda. Heesahani waxay ku jireen kuwa soo socda:

“Maryanna waxay tidhi, Naftaydu Rabbigay weynaynaysaa, Ruuxayguna wuxuu ku   reyreeyey Ilaaha Badbaadiyahayga ah.Waayo, wuxuu eegay hoosaysnimada addoontiisa, Bal eeg, tan iyo hadhow qarniyada oo dhammu waxay iigu yeedhi doonaan tan barakaysan. Waayo, kan xoogga leh ayaa waxyaalo waaweyn ii sameeyey; Magiciisuna waa Quduus, Tan iyo ab ka ab naxariistiisu waxay gaadhaa Kuwa isaga ka cabsada. Wuxuu xoog ku sameeyey gacantiisa, Oo kuwii fikirradii qalbigoodii ku kibray ayuu kala firdhiyey. Kuwii xoogga lahaa ayuu carshiyadoodii ka soo dejiyey
Oo kuwii hooseeyey ayuu sarraysiiyey. Kuwii gaajaysnaa ayuu wax wanaagsan ka dhergiyey, Kuwii hodanka ahaana iyagoo madhan ayuu diray.
Midiidinkiisii Israa’iil ayuu caawiyey Inuu xusuusto inuu u naxariisto
Ibraahim iyo farcankiisii weligoodba (Siduu awowayaasheennii ula hadlay). (Lukoos 1: 46-55)

Waxaad arki kartaa in Maryam, markii lagu wargeliyay in ay heli doono wiil inkastoo iyadu ay ahayd bikrad, waxay u garteen in ay ka dhigan tahay in Rabbigeenna waxaa lagu xusuusto naxariistiisi Ibraahim (Ibrahim) iyo farcankiisa weligiis. Xukumidu ma ahayn macnaheedu in Ilaah uusan mar kale reer binu Israa’iil uusan la joogayn.  

Wiilka ay dhashay gabadh bikrad ah ‘waxay diiday waxa xun oo waxay dooratay waxa wanaagsan’

Qaybta cajiibka ah ee wax sii sheegiddan waxa weeye Ishacyaah in wiilkan ‘uu cuni doonaa subag iyo malab markuu ogaado in ku filan oo uu ku diidi karo qaladka oo uu ku dooran karo xaqa’. Waxa Ishacyaah leeyahay waa wiilkani, sida ugu dhaqsaha badan ee uu ku noqdo qaan gaar lehna aqli ku filan si uu u sameeyo go’aan qaadasho miyir qaba, waxa uu ‘Diidi doonaa qaladka oo uu dooran doonaa xaqa.’ Waxaan leeyahay wiil dhallinyaro ah. Waan jeclahay isaga, laakiin si dhab ahaantii in uusan isagu keligii ku diidi karin waxa qaladka ah oo uu ku dooran karo waxa xaqa ah. Xaaskayga iyo aniga waa in aan ka wada shaqeeyna, barnaa, xusuusinaa, waaninaa, barbaarinaa oo tusnaa tusaale fiican, anshixinaa, siinaa asxaab fiican oo suubban, hubinaa in uu u arko asxaab mudan ku dayasho habboon, iwm. In aan barnaa sidii uu u diidi lahaa wax qaldan oo uu u dooran lahaa waxa xaqa ah – Oo xitaa dadaalkayaga oo dhammina oo aannu u soo marnay wax damaanad lahubaayi ma uu jiro. Waalid ahaan, waxaan isku dayay inaan arrintan oo dhan aan u sameeyo, waxaa soo celinayaa xasuus aan carruurnimadaydii markii waalidiintay ay ku lug lahaayeen halganka noloshayda ay isku dayayeen in ay i baraan in aan barto ‘diidida qaladka oo aan doorto xaqa ‘.  Haddii waalidku uusan qaadan wakhti intaas le’eg oo uusan gelindadaalkaas dhammaantiis iyo shaqadaas,  laakiin ku sii dayso waxa jira waxaa dabcan qaadanaaya dabiiciga markaas taagan –  Ilmahaasu wuxuu noqonayaa mid aan ‘diidin qaladka oo aannan dooran xaqa’. Waxay u egtahay in sidii aan ula halgamayno uu ka dhanka yahay ‘cuf iimaaaneed’ halkaasoo sida ugu dhaqsiyaha badan aan ku joojino dadaalkaas oo dhammu uu ku tagaayo.

Tani waa sababta aan u qufulno guryaheenna irdahooda;  waana sababta dal kasta uu ugu baahan yahay ciidan nabadeed; waa sababta aan u leenahay bangiyada xogtooda in aan qarinno oo sir u ahaato qofka xisaabtaas iska leh; oo waa sababta aan had iyo goor u baahanahay sii samaynta sharciyada cusub ee dalalka oo dhan – maxaa yeelay, waxaan u baahan nahay in aan iska  ilaalino oo nafteena ka ilaalinno qofkasta maadaama aannan ‘diidid qaladka oo aan dooranno xaqa’.  

Nebiyadu xitaa marwalba ma diidaa qaladka oo ma doortaan qaxa

Oo kanu waa run xitaa Nabiyada. Tawreed ayaa diiwaan geliyey in labo jeer Nebi Ibraahim (NNKH) ku been abuurtay naagtiisa ku yidhaahdeen in ay ahayd walaashiis oo keliya (Biloowgii 12: 10-13 & Biloowgii 20: 1-2). Waxa kale oo la diiwaan geliyey in nebi Muuse (NNKH) uu dilay qof Masri ah (Baxniintii 2:12) iyo in hal mar uusan raacin amarka Ilaah (Tirintii 20: 6-12).  Nabi Muxammad (NNKH) waxaa lagu amray in uu dambi dhaaf weydiisto quraankan (Surah 47:19) – muujinaya in uusan had iyo jeer diidin qaladka oo uusan dooran xaq marwalba.

Ogow (kuna sugnowNabiyow) inaan Ilaah mooyeen Ilaah kale jirin, una dambi dhaaf waydii naftaada iyo mu’miniinta rag iyo haweenba. Ilaahna waa ogyahay dhaqdhaqaaqiinna iyo nagaadigiinnaaba. (Muxammad 47:19)

Xadiiskan soo socda ee ka yimid Muslim wuxuu muujinayaa sida ay dadaal ku tukaday dambidhaaf.

Abu Musa Ash’ari ayaa soo weriyey sidaana waxa aabbihiis in Rasuulka Alle (laga yaabaa in nabadgalyo korkiisa ha ahaato) loo isticmaalo in ay erayadan:

“Ilaahoow, dembiyadaydii, aan Jaahilnimo ii geeysay, ii dambi dhaaf in walaacaan oo waxaad ogtahay (arrimahayga) naftayda ku saabsan mid ka badan kaan annigu iska ogahay. Ilaahoow, iga sii agtaada dambidhaaf (Dambiyadayda oo aan annigu galay) dhab ahaantii ama haddii kale (iyo wixii aan u kasayn oo ula kac ah ku samaayey oo intaas oo dhammu (qaladaadkayga) waa igu jirtaa. Illaahoow, iga sii agtaada dambidhaaf qaladka oo aan ku sameeyey dhaqso ama raagtaa, oo aan ka go’an in asturnaanta ama farshaxanka dadweynaha iyo waxaad fiican ka war (iyaga) naftayda ka badan.
Adiguna waxaad tahay hore iyo intii dambeba, oo wax walba ka weyn, adigu waxaad tahay agtiisa ah.” (Muslim 35: 6563)

Tani waa arrin aad ula mid ah salaadda Nebi Daa’uud (NNKH) markii uu u tukaday dambi dhaaf dembiyadiisa aawadood:

Ilaahoow, iigu naxariiso sida raxmaddaadu tahay, Oo xadgudubyadaydana igaga tirtir sida naxariistaada badnaanteedu tahay.  Xumaantayda iga wada maydh, Oo iga nadiifi dembigayga. Waayo, anigu waan ogahay xadgudubyadayda, Oo dembigayguna hortayduu yaallaa had iyo goorba. Adiga keliya ayaan kugu dembaabay, Oo waxaan sameeyey wax hortaada ku xun, Inaad xaq ahaatid markaad hadashid, Oo aad daahir ahaatid markaad wax xukunto. Bal eeg, aniga waxaa laygu qabanqaabiyey xumaan, Oo waxaa hooyaday igu uuraysatay dembi. Bal eeg, waxaad uurka ka jeceshahay run, Oo meesha qarsoon waxaad iga ogeysiinaysaa xigmad. Haddaba geed husob ah igu daahiri, oo anna nadiif baan ahaan doonaa, i maydh, oo anna baraf cad waan ka sii caddaan doonaa. I maqashii farxad iyo rayrayn, Inay lafihii aad jejebisay farxaan. Wejigaaga ka qari dembiyadayda, Oo iga tirtir xumaatooyinkayga oo dhan. (Sabuurraddii 51:1-9)

Oo waxaynu aragnaa in nimankanu – in kastoo ay yihiin nebiyadii – halgankooda dembiyadooda oo ay u baahdeen in ay waydiistaan dambidhaaf. Tani waxay u muuqataa in xaaladani kawada simman yihiin aadanaha oo dhan – durriyadii Nebi Aadan. 

Wiilka Quduuska ah ee gabadh bikrad ah dhashay

Laakiin wiil kan uu sii sheegeen Ishacyaah uu diiday khaladka oo uu doortay xaqa dabiiciga ah markiiba ka da’diisii hore. Waa dareen isaga xagiisa ah.  Si ay taasu ku suurtowdo waa inuu yahay dhalasho ka duwan.  Dhammaan nebiyada kale, waxay awowayaashood, ka soo jeedaan Ibraahim oo ay ku abtirsadaan, oo ma uusan ‘diidid khaladka oo ma dooran waxa wanaagsan’ sida aan aragnay.  Sida ab ka ab maraa nooca aabbihiis farcankiisa, sidaas dabeecadda caasinnimo ee Aadan oo aan dhammaanteen ka dhaxalnay qofkasta oo innaga mid ahi xitaa nebiyadii. Laakiin wiilka ka dhashay bikradnimadda hooyadiis, qeexitaan ahaan,  ma uu ku abtirsan karo Aadan xagga Aabbihiis. Waalidka dhinaciisa wiilkan wuxuu noqonayaa mid kala duwan, oo sidaas waa in uu quduus ku ahaadaa. Tani waa sababta Quraanka, markaas muhiimada fariinta malaa’igta ku saabsan Maryam wiilkeeda bikrad-ku dhashay, ugu yeedhay wiilkii ‘quduus’

Kuna yidhi anigu waxaan uun ahay rasuulka Eebahaa inaan ku siiyo wiil daahir ah. Waxayna tidhi side iigu ahaan wiil anoosan i taaban dad, ahaynna mid xun (la tuhmo).  Wuxuuna yidhi waa sidaas, wuxuuna yidhi Eebahaa wuu u fudud yahay korkayga iyo inaan uga yeello calaamad dadka iyo naxariis xagayga ah waana arrin la xukumay (dhammeeyey). Way xambaartay (uurowday) waxayna u fogaatay mel dheer (durugsan). (Maryam 19: 19-22)

Nabi Ishacyaah (NNKH) wuxuu ahaa mid war cad, iyadoo Kutubtii ka dib xaqiijiyeen –  waxaa jiri doona wiil soo dhalan doonaa oo ay dhali gabadh bikrad ah, sidaas aan lahayn aabbe uunka ku nool, oo ma uusan lahayn dabeecadda dembiga, oo sidaas ku noqon doona Quduus.

 Dib u eegid Aadan iyo Jannada

Laakiin ma’ahan oo keliya buuggaagtii dambe ka hadleen imaanshaha wiilka gabadha bikrada dhashay. Waxaa sidoo kale halkaas joogay tan iyo biloowgii. Waan ku aragnay Calaamadaha  Aadan in Ilaah ka hadlay ballanqaadkiisii iyo shaydaan. Waxa aana halkan ku soo celiyaan.

“Oo colaad baan idin dhex dhigi doonaa adiga iyo naagta, iyo farcankaaga iyo farcankeeda; oo madaxaaguu burburin doonaa, adiguna cedhibtiisaad burburin doontaa.” (Biloowgii 3:15)

Ilaah baa fakirilahayd in Ibliis/Shaydaan iyo dumar labadaba yeelan doontaa “farcan ‘. Waxaa jiri doonaa ‘colnimo’ ama isnac u dhexeeya farcankaaga iyo naag iyo Shaydaan.  Shayddaan baa ku ‘dhufan doonaa cedhibta’ farcankii naagta halka farcankii naagta ‘burburin doonaa madaxa’ Shaydaanka. Xiriirkan waxaa laga arki karaa jaantuskan hoosta ka muuqda.

xiriirka u dhexeeya dumar iyo Shaydaan iyo Caruurtooda in Tawreed
jilayaasha iyo Dabeecadaha iyo xidhiidhkooda uu Eebe balan qaadka Janada noo siiyey

Fadlan xus oo la soco in Ilaah aanu weligeed ninna u ballanqaadin faraciisa sida uu ugu ballanqaaday naagta. Tani waa arrin aan caadi ahayn, gaar ahaan sida loo siiyey xoojinta wiilasha soo socda iyada oo loo marayo awowayaashii, Tawreed, Sabuur & Injiilka (Kitaabka/ Quduuska ah). Dhab ahaan, mid ka mid ah waxyaabaha lagu eedeeyo ee ay ku eedeeyaan nimanka  reer galbeedka casriga ah waa in ay iska indhatireen abtirsiga loo marayo haweenka. Waa ‘xaqiraad’ Indhahooda sababta oo ah waxa kaliya oo la tixgelinayaa waa aabbe-tirsiga binu-aadmiga. Laakiin kiiskan waa kala duwan yahay – ma uusan jirin ballanqaad farcan ah ( ‘asaga’) ka imaanaya nin. Waxa uu leeyahay oo kaliya in ay jiri doonaan farcankaaga ah ka soo baxaya naagtii, oo aan sheegin nin.

Ishacyaah ‘wiilka gabadha bikrada dhashay’ WAA ‘farac dumar’

Haddaba marka laga eego Ishacyaah ee wax sii sheegistiisa in wiil ay dhali doonto gabadh bikrad ah waa ay iska cadahay in waxa loogu tala galay xataa muddo dheer ka hor janada ahaa in faraca  (wiilka) ka iman doona qof dumar ah oo kaliya (sidaas bikrad ah). Waxaan idinku boorinayaa in aad dib u noqotaan oo aad akhrisaan doodan ee Calaamada Aadan dhinacaasi aad ka arki doontaa in ay tahay mid ku ‘habboon’ . Dhamaan wiilasha Aadan tan iyo biloowgii taariikhda la kulmay dhibaato la mid ah hadii aysanba ‘diidayn qaladka oo aysan dooranayn wuxuu yahay xaqu’ sida awowgeen Aadan sameeyey.  Markaasaa Ilaah, xaq ka dibna marka dembiga dunida uu yimid, sameeyey ballanqaad qarsoon in qof quduus ah oo aan ka iman Aadan ayaa iman doono oo uu ‘burburin doono’ Shaydaanka madaxiisa.

Laakiin sidee buu wiilkan quduuska ah u samayn doonaa? Haddii ay ahayd in fariin siinayo ka timid xaga Ilaah, nebiyada kale sida Ibraahim iyo Muuse (NNKH) ayaa iyagoo daacad ah gudbiyey fariimihii loo soo dhiibay. Maya, doorka wiilkan quduuska ah waa ka duwanaa, laakiin si aan u fahamno waxaan u baahan nahay in aan sii sahminaan Sabuur.

Soo Bandhigida Sabuur

Dawood ama Daa’uud (sidoo kale David – NNKH) waa mid aad muhiim ugu ah nebiyada dhexdooda. Nebi Ibraahim (NNKH) ayaa bilaabay wakiilnimdiisa cusub (waxa weeye jidka Ilaah ee la xidhiidhka dadka)  ballankii Faracoodii iyo quruun weyn –  Ka dibna siiyey allabari weyn. Nabi Muuse (NNKH) oo ka xoreeyay reer binu Israa’iil addoonsigii – Iyada oo Allabariga Kormaridda – Ka dibna wuxuu iyagii siiyey Sharci si ay u noqondaan quruun. Laakiin waxa ka dhinnaa waa boqor, kaasoo u talin lahaa sidan oo kale in ay helaan barakada halkii inkaarta xaga Ilaah ka yimid. Daa’uud (NNKH) waxa uu ahaa boqorkaas iyo nebigaas. Waxa uu bilaabay wakiilnimada kale – halka Boqorradda ay talada hayaan xagaas Yeruusaalem.

Kumuu ahaa Boqor Daa’uud (David – NNKH)?

Waxaad ka arki kartaa waqtiyada ee taariikheedka reer binu Israa’iil, wakhti taariikheedka reer Binu Israa’iil, in Daa’uud (NNKH) waxa uu noolaa muddadii 1000 BC, kun sano ka dib markii Ibraahim (NNKH) iyo 500 oo sano ka dib Muuse (NNKH).

Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur
Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur

Daa’uud (NNKH) waxa uu ku bilaabay sida adhijirku u kalimo idaha qoyskiisa.  Oo cadaawaha ugu  weyn oo reer binu Israa’iil – Jaaluud – hoggaamiyey ciidan qabsaday reer binu Israa’iil, oo reer binu Israa’iil ah ayaa niyad jab ku timid oo waa laga adkaaday. Daa’uud (NNKH) si kastaba ha ahaatee loolan Jaaluud iyo isaga oo ku dilay dagaalkii. Waxay ahayd mid cajiib ah in wiil dhalinyaro ah oo adhijir ahi u gaysan karto askari awood weyn  oo uu Daa’uud (NNKH) ku noqday caan.  Markaasaa reer binu Israa’iil ka adkaadeen cadaawayaashooda. Quraanku waxa uu inoo sheegayaa dagaalka u dhexeeya Daa’uud (NNKH) iyo Jaaluud Aayadahan soo socda

Markaasay (Mu’miniintii) jabiyeen Gaaladii idinka Eebe, wuuna dilay Daa’uud Jaaluud, wuxuuna siiyey Eebe Daa’uud xukun iyo xigmo (Nabinimo iyo Cilmi) wuxuuna baray wuxuu doono, hadayan jirin ku reebidda Eebe dadka qaarkood qaarka (kale) waxaa fasaadi lahaa dhulka haseyeeshee Eebe waa fadli u saaxiib (u deeqe) Caalamka (Aayadda 2:251 – Al-Baqarah) ​​

Daa’uud caanimadiisa sida dagaalyahan ayaa sii xoogaystay ka dib markii dagaalkan. Si kastaba ha ahaatee, wuxuu noqday Boqor oo kaliya ka dib markii waayo aragnimo dheer oo adag maxaa yeelay, wuxuu ahaa mid cadow badan, labada dibadda iyo reer binu Israa’iil, ayaa isaga ka soo horjeeda. Buuggaagta ee aniga iyo II Samuu’eel ee Kitaabka Quduuska ah (al Kitab) sheekeeyo, kuwaasoo halgankii iyo guulshii ee Daa’uud (NNKH). Samuu’eel (NNKH) wuxuu ahaa nebigii subkay Daa’uud (NNKH) sidii Boqor.

Daa’uud (NNKH) ayaa sidoo kale wuxuu caan ku ahaa sida muusikada oo uu Ilaaheey u curiyey  in ka kooban heeso iyo gabayo qurux badan. Tani waxa lagu sheegay Quraanka aayadahan soo socda

Ku Samir (u adkayso waxay sheegi xusuusana addoonkaygii Daa’uud ahaa ee xoogga lahaa, wuxuuna ahaa noqosho (Toobad keen) badane. Annagaa u sakhirray (u fududaynay) Buuraha, wayna la tasbiix sadaan galab iyo subaxba. Shimbirahana waa loo kulmiyey, dhamaantoodna waxay u noqdaan (adeecaan) Eebe. Waana adkaynay xukunkiisa (Daa’uud) waxaana siinnay xigmad (Nabinimo) iyo fahmo iyo hadal caddayn (iyo garsoorid). (Aayadda 38: 17-20 Saad)

Aayaadkani waxay  xaqiijinayaan dagaalyahan Daa’uud xoogiisa (NNKH), laakiin sidoo kale  ‘mahadda’ oo waxay ahayd sida ugu quruxda badan, sida gabayadii shimbiraha ee uu u mariyey abuuraha.  Markaasaa Boqorkii waxaa  la  ‘siiyey’ xigmadda  ‘hadalka’ oo uu Ilaah siiyey Isaga qudhiisu. Heesahan iyo gabayaddan ee Daa’uud (NNKH) waxaa lagu duubay oo lagu kaydiyey buuggii ugu horeeyey ee Sabuur (ama Saboor) – waxa loo yaqaan Sabuur. Sababtoo ah xigmadda hadalkiisa waxaa isaga siiyey Ilaah, Diiwaankan ee Daa’uud (NNKH) wuxuu ahaa mid Quduus ah oo sidoo kalena loo waxyooday sidii Tawreedka . Quraanku waxa uu sharaxayaa sida tan:

Eebahaana waa ogyahay waxa ku sugan samooyinka iyo dhulka, dhab ahaan baana ugu fadilnay Nabiyadda qaarkood qaarka (kale) waxaana siinay Nabi Daa’uud Sabuur. (Aayadda 17:55 – Isra)

Suleeman – oo sii waday Sabuur

Laakiinse kuwanu waa qoraallo loo soo waxyooday oo kumaysan soo afjarinmin Daa’uud (NNKH) kaasoo ku dhintay da’ weyn isagoo ah Boqor. Wiilkiisa oo dhaxalka lahaa waa Suleeman (ama Sulaymaan – NNKH), sidoo kalena waa loo soo waxyooday Ilaah baana siiyey xigmad. Quraanku wuxuu ku tilmaamay sidan:

Waxaan siinnay Nabi Daa’uud (wiilkiisa) Suleymaan ahaa wuxuuna ahaa addeec (Eebe) oo fiican toobad keen badan.  (Aayadda 38:30 – Saad)

Iyo

Xusuuso (Nabi) Daa’uud iyo (Nabi) Suleymaan markay xukumayeen Beerta markuu daaqay adhi qoom (dad) waxaana ahayn kuwa xukunkooda u maraga (arka).  Waxaana fahansiinay Sulaymaan, dhammaanna waxaan siinnay xukun iyo cilmi, waxaana u sakhirray Daa’uud buuraha iyagoo la tasbiixsan iyo shimbiraha waana fallaa “karraa”.  (Aayadda 21: 78-79 – Anbiyaa)

Waxaan siinnay Daa’uud iyo Sulaymaan cilmi, waxayna dheeheen mahad Ilaah baa iska leh ee ah kan naga fadilay wax badan oo addoomadiisa mu’miniinta ah! (Aayadda 27:15 – Naml)

Sidoo kale Suleeman (NNKH), waa sii waday isagoo intaa ku daray buuggaagta loo waxyooday ee xigmadda Sabuur. Kulubtiisa waxaa loo yaqaan Maahmaahyadii, Eesleesiyaastiyaas, iyo heesihii Sulaymaan.

Sabuur oo sii socotay iyadoo Nabiyadii kalena ay sii wadeen

Laakiinse dhimashadii Suleeman (NNKH), Boqorraddii ka dambeeyey kumaysan guulaysay in ay raacaan Tawreedka iyo kuwii ka midka ahaa boqorradii ka dambeeyey lama siiniin farriimo loo soo waxyooday.  Kaliya Daa’uud iyo Suleeman (NNKH), dhammaan boqorraddii reer binu Israa’iil oo dhan, haddaan qoraallada waxyiga Ilaah – waxay ahaayeen nebiyo iyo sidoo kale boqorro.  Laakiin boqorradii ka dambeeyey Suleeman, Ilaah baa soo diray nabiyo sida farriimo digniineed. Yunus (ama Yoonis) Nebi liqay kalluun weyn oo ahaa mid ka mid ah nebiyadaas (Surah 37: 139-144). Tani waxay sii socotay qiyaastii 300 sano – iyadoo nebiyo badan la soo diray. digniintooddii, qoraallada iyo nebiyadda ayaa sidoo kale lagu daray buuggaag loo soo waxyooday ee Sabuur. Sida halkan lagu sharaxay, ahaayeen reer binu Israa’iil oo ugu dambayntii la qabsaday oo ay tarxiileen Baabuloon loona tarxiilay Baabuloon, Markaasay Yeruusaalem ku noqdeen oo hoos yimaadeen Cayruus, aasaasihii Boqortooyaddii reer Faaris ahaa. Iyada oo wakhtigan nebiyadii sii socdeen lana soo diray si ay farriimaha u sii gudbiyaan –  iyadoo fariimahaasi lagu qoray buugaagtii ugu dambaysay ee Sabuur.

Sabuur – sugidii imaantinka Masiix

Oo nebiyadani oo dhammi waa kuwo muhiim noo ah sababtoo ah, oo ku dhex jira digniinahooda, waxay sidoo kale dhigeen aasaaskii Injiil. Dhab ahaan, horyaalka ‘Masiix’ waxaa soo bandhigay Nabi Daa’uud (NNKH) markii hore Sabuurka (qayb ka mid ah Sabuur ee uu ku qoray) iyo nebiyada ka dib sii sheegay in faahfaahin dheeraad ah oo ku saabsan Masiix soo socdo. Tani waxay ahayd gaar ahaan muhiimad la siiyey fashilka Boqorraddii ka dib in ay raacaan Tawreedka, iyo fashilaadda reer binu Israa’iil uu u hogaansamaan Ammarradda. Ballanqaadkii, rajo iyo doonista Masiix imaanshihiisa ayaa la sii sheegay in macnahaasi ka dambeeyo guud ahaa guuldarradda dadka maalintaas. Sida nebiyada iyagoo eegaya mustaqbalka, sida Muuse (NNKH) ayaa loo baahan yahay Tawreedka. Oo waxa la sheegay kuwan la hadlaysa annaga ee maanta casriga ah  kuwa naga mid ah, kuwaas oo sidoo kale ku guuldareystay in ay ku noolaadaan sida saxda ah, waxaynu og nahay inaannu.  Masiix waxay ahayd in uu noqdo tiir rajo meel fashilku ku badan yahay.

 Sidee Ciise Masiix (NNKH) u arkay iyo sida uu u isticmaalay Sabuur

Dhab ahaan, nebi Ciise Masiix qudhiisu waxa uu isticmaalay Sabuur si uu u caawiyo saaxiibbadiis iyo kuwa raacsan isaga si ay u fahmaan Injiil iyo doorkiisa Masiix. Waxa ay leedahay waxa ku saabsan Ciise Masiix in

Markaasuu ka bilaabay Muuse iyo nebiyada oo dhan, Qorniinka oo dhanna ayuu uga micneeyey wixii isaga qudhiisa ku saabsanaa.  (Luukoos 24:27)

Odhaahda ‘iyo nebiyada oo dhan “waxa loola jeedaa nebiyadan ee  Sabuur waxay raaceen Tawreedkii Muuse (NNKH). Ciise Masiix (NNKH) wuxuu doonayay in saaxiibbadiis fahmaan sida Sabuur u bareen oo isaga ka sii sheegay imaantinkiisa wax ku saabsan. Ciise Masiix (NNKH) ka dibna sii waday in uu baro iyaga:

Wuxuu ku yidhi, “Kuwani waa hadalladaydii aan idinkula hadlay intii aan weli idinla jiray. Waa inay noqdaan wax walba oo sharciga Muuse iyo nebiyadii iyo sabuurrada laygaga qoray oo igu saabsanaa. Markaasuu garashadooda u furay si ay u gartaan Qorniinka.” (Lukoos 24:44-45)

Marka ay halkan waxaa loola jeedaa ‘Nebiyadii iyo Sabuurrada’ waxaa loola jeedaa buugga ugu horeysay ee Sabuur ee uu Daa’uud qoray (Sabuur) kadibna buugaagta ka dib in lagu daray (‘Nebiyadii’). Ciise Masiix (NNKH) loo baahan yahay in ‘furo fikirradoodii’ ka dibna kaliya ay awoodaan in ay ‘fahmaan Qorniinka ” (micnaheedu yahay Kutubtii muhiimka ah Tawreed iyo Sabuur) noqon lahaa. Hadafkayagu ee taxanahan xiga ee maqaalladan waa in la raaco waxa Ciise Masiix (NNKH) tusnay Buuggaagtan si aan aad u furi kartaa maskaxda iyo kadibna aad fahmi kartaan Injiilka.

Daa’uud (NNKH) iyo Nebiyadii ee Sabuur Jadwal Taariikheedka

Muuqaalkan hoose ayaa koobaya ugu (laakiin dhammaantood ma’ahan maadaama uusan jirrin qol dhammaantood iskuga keenni kara) nebiyadaas.  Dhererka ulaha gudban waxay muujinayaa nolosha qofkasta oo Nebi gaar ah. Midabka ku xardhan Jadwal Taariikheedka waxaa daba socdaa xaaladda reer binu Israa’iil, si la mid ah sidii markii aan raacnay taariikhdooda ka ah barakada iyo inkaarta of Muuse.

Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur
Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur

Waxaan la sii sheegidda sii: Calaamada wiil ka dhalan doona gabadh Bikrad ah