Category: Sii Sheegid ee Sabuur

Sabuurka Waxaa loo soo xiray iyada oo loo ballan qaaday diyaarinta soo socoto.

Suuradda al-Mudaththir (Surah 74 – Midkii Dhintay) ayaa sawiraya nebigii PBUH oo ku duudduuban guntigiisa isagoo siinaya digniino ku saabsan Maalinta Qiyaame ama xukunka.]

 Kaaga dharka isku daboolayow, Kac iyoEebahaana isagaa kaynay 

Suuradda al-Mudaththir 74: 1-3

Marka la afuufo suurka, Maalintaasu waa maalin uur daran.

Suuradda al-Mudaththir 74: 8-10

 Suuradda Al-Kafirun (Suuradda 109 – Gaaladu) waxay sawirayaan nebiga PBUH oo si cad ugu yeeraya dariiq ka duwan kuwii gaalada.

 Waxaad dhahdaa (Gaaloow) anigu caabudin maayo waxaad caabudid. Ee miyaydaan caabudin waxaan caabudiyee, umana noqonaysid waxaan caabudno waxaad caabudaysaan. Aniguna aniga ayaa ah diinteyda.

Suuradda Al-Kafirun 109: 1-6

Sabuur wuxuu xirayaa isagoo tixraacaya Nebi Ilyaas PBUH oo isagu si sax ah u sameeyay sida Surah al-Mudaththir iyo Surah al-Kafirun lagu tilmaamay. Laakiin Zabuur sidoo kale waxay rajeyneysaa imaatin kale oo Nebi la mid noqon doona oo Eliyaasna qalbiyadeenna u diyaarin doona. Waxaan u naqaanay inuu yahay Nebi Yaxye PBUH.

Imaatinka Nebi Yaxye (PBUH) ayaa la sii sheegay.

 Waxaan soo aragnay astaanta ah addoonka ,kaasoo ah adoonkii la balan qaaday inuu imaanayo. Laakiin ballan qaadkan oo dhan ee ku saabsan imaatinka  ayaa noqotay suaal isku dheeli tiran oo muhiim ah. Ishacyaah 53 wuxuu ku bilaabay su’aal isagoo leh:-

Kumaa rumeeyey fariinteenna…?

Ishacyaah 53: 1a

Ishacyaah (PBUH) wuxuu sii saadaaliyay in Addoonkan aan si dhaqso ah loo rumaysan doonin, dhibaatadu kuma xirnayn farriinta ama calaamadaha addoonka maxaa yeelay waxay noqon doonaan kuwo sax ah waqtiga ay ku socdaan wareegyada ‘Toddobada’ sidoo kale magac iyo tilmaamid ama cayimidda ‘waa laga goyn doonaa’. Dhibaataduna ma ahayn mid wadata calaamado ku filan. Maya dhibaatadu waxay ahayd iyadoo quluubta dadka adkayd.  Sidaa daraadeed qofbaa loo baahnaa inuu yimaado ka hor inta uusan imaanin adoonka si uu dadka ogu sii diyaariyo imaatinkiisa. Sidaa  aawadeed  nebi Ishacyaah (PBUH) wuxuu farriintiisa ku saabsanay qofka Addoonka u diyaarin doona jidka ku qoray buugiisa sida soo socota oo leh:-

3 Waxaa yeedhaya mid qaylinaya codkiis oo leh, Jidkii Rabbiga cidlada dhexdiisa ka hagaajiya, oo lamadegaanka dhexdiisa jid weyn Ilaahayaga aawadiis uga toosiya. 4 Dooxo walba kor baa loo qaadi doonaa, oo qar iyo buur walbana waa la gaabin doonaa, waxa qalloocanna waa la toosin doonaa, oo meelaha xunxunna waxaa laga dhigi doonaa bannaan siman, 5 oo waxaa la muujin doonaa ammaanta Rabbiga, uunka oo dhammuna

Ishacyaah 40: 3-5

Ishacyaah (PBUH) wuxuu qoray wax ku saabsan qof u imaan doona ‘cidlada dhexdeeda’ inuu ‘Rabbiga jidkiisa u diyaariyo’. Qofkani wuxuu hagaajin doonaa caqabadaha si ‘ammaanta Rabbiga loo muujiyo’. Laakiin Ishacyaah ma uusan sheegin qaabkan loo samayn doono.

Nabiga Malaakii – Nabigii ugu dambeeyay (Axdigii hore) Zabur

Jaantuuska 1

Nebiyadii Ishacyaah, Malaakii iyo Eliiyaah (PBUT) ayaa lagu muujiyey jadwalka taariikhda

Qiyaastii 300 oo sano kadib Ishacyaah ayaa yimid Malachi (PBUH) oo qoray buugga ugu dambeeya ee Sabuur (Axdigii hore) . Buuggan ugu dambeeya  ee Malaakii (PBUH) wuxuu  ishaaciya ka hadlay  waxa ku saabsan Diyaariyaha iman doono, waxaana qoran:- 

  Rabbiga ciidammadu wuxuu leeyahay, Bal eega, waxaan soo dirayaa wargeeyahayga, oo isna jidka ayuu hortayda ku sii diyaargarayn doonaa. Oo Sayidka aad doondoonaysaanna dhaqsiyuu macbudkiisa u iman doonaa, oo bal eega, wargeeyihii axdiga oo aad ku faraxdaanna wuu imanayaa.

Malaakii 3: 1

Mar kale ayaa halkan lagu sii sheegay kii jidka hagaajin lahaa ama diyaarin lahaa.Imaatinka diyaariyaha jidka ka dib,Waxaa imaan doonay fariintii Axdiga.Waa maxay Adiga uu tilmaamayo (PBUH) ? Xusuusnow in nebi Yeremyaah (PBUH) uu sii sheegay in Allah uu axdi cusub  oo qalbiyadeena ku qoran sameyn doono.Markaana waan awoodi karnaa inaan xasilino harraadkeena oo had iyo jeerba noo horseedaya dembi. Taniwaa axdi la mid ah tan uuMalaakii (PBUH) tilmaamaayo.Helitaankaa axdigaas ayaa ah calaamadda imaatinka diyaariyaha jidka.

Ka dib Malaakii (PBUH)  wuxuu Axdigii hore ku soo xiray cutubka ogu dambeeyo ee buugiisa.ka dib wuxuu kuxiraayaa Zabur dhan cutubkii ugu dambeeyay ee buugiisa. ugu dambeeynaa wuxuu markale Cutubkaasi eegayaa mustaqbalka, waxna qoran:-

 Bal eega, maalinta weyn oo cabsida badan oo Rabbigu intaanay iman waxaan idiin soo diri doonaa Nebi Eliiyaah. 6 Oo isagu aabbayaasha qalbigooda ayuu u soo jeedin doonaa carruurta xaggooda, oo carruurta qalbigoodana wuu u soo jeedin doonaa aabbayaasha xaggooda, si aanan u iman oo dhulka inkaar ugu dhufan.

Malaakii 4: 5-6

Muxuu Malachi (PBUH) ula jeedaa ‘Eliiyaah’ inuu yimaado kahor maalinta weyn ee Rabbiga? Kumaa Eliyaas ahaa? Wuxuu ahaa nin kale oo aanan eegayn (ma eegi karno dhammaan nebiyadii Sabuur maxaa yeelay tani aad bay u dheereysaa laakiin waxay ku arki kartaa jadwalka waqtiga kor ku xusan). Ilyaas (PBUH) wuxuu noolaa 850 sano kahor. Wuxuu caan ku ahaa degganka cidlada dhexdeeda iyo xirashada dharka timaha xayawaanka iyo cunista cuntada duurjoogta ah. Waxaa laga yaabaa inuu u muuqdo mid si gaar ah u muuqda. Malachi (PBUH) wuxuu qoray in si la mid ah Diyaargarowga kahor imaatinka axdiga cusub wuxuu la mid noqon doono Eliyaas (PBUH).

Hadalkaasna, Zabuur(Aaxdigii hore) dhammaaday. Kani waa farriinti ugu dambeysay ee Sabuuradda waxaana la qorey qiyaastii 450 BC. Taarax iyo Sabuur waxaa ka buuxay ballanqaadyo waxyaalaha iman doona. Aynu eegno qaar.

Dib u eegista Balanqaadyadii Tawraad & Zabur ee sugaya in la oofiyo

  • Nebi Ibraahim (PBUH) oo ku jira Calaamadaha Qurbaanka wuxuu caddeeyay in Buurta Moriah uu ku bixin doono’.Yuhuuddu weli waxay sugayeen dhamaadka Sabuur.tani si ay dhacdo ogu ahaato.
  • Nebi Muuse (SCW) wuxuu yiri Iiddii Kormaridda waxay calaamad u tahay reer binu Israa’iil, oo reer binu Israa’iilna waxay u dabaaldegeen Iidda Kormaridda taariikhdooda oo dhan laakiin waxay hilmaameen taas, inay tahay calaamad, oo aan weli la muujin.
  • Nebi Muuse (PBUH) oo ku sugan magaalada Tawraad wuxuu sii sheegay in nebi u imaan doono kii Ilaahay ku yidhi, “Erayadayda ayaan gelinayaa afkiisa”. Allah ayaa sidoo kale shaaca ka qaaday in ballantaas ee ah Nabiga soo socda,”Aniga qudhaydu aay u yeeri doonaa oo la xisaabtama qof kasta oo aan dhegaysan erayadayda uu nebigu kaga hadli doono magacayga”.
  • Boqor Daauud (PBUH) wuxuu sii sheegay imaatinka ‘Masiixa’ ama ‘Masih’. Taariikhdooda dheer ee reer bin Israa’iil waxay la yaabi jireen xukunka boqortooyadan ‘Masiixa’.
  • Nebi Ishacyaah (PBUH) wuxuu sii sheegay in gabadh bikrad ah dhali doonto ‘wiil‘. Dhamaadka Zabur Yuhuuddu wali waxay sugayeen dhacdadan cajiibka ah inay dhacdo.
  • Nebi Yeremyaah (PBUH) wuxuu saadaaliyay in Axdi Cusub, oo ah mid qalbiyadeenna lagu qoray halkii kan lagu qori lahaa kiniiniyada, uu imaan doono maalin uun.
  • Nebi Sekaryaah (PBUH) wuxuu saadaaliyay magaca soo socda ee ‘Masiix’ (ama Masih).
  • Nebi Daanyeel (PBUH) wuxuu saadaaliyay in markii Masiixu (ama Masih) yimaado uu ‘laga goyn doono’halkii laga xukumi lahaa sida ugu badan ee loo malaynayo inay dhici doonaan.
  • Nebi Ishacyaah (PBUH) wuxuu qoray wax ku saabsan imaatinka Addoon ‘ aad u xanuunsan doona oo’ laga gooyn doono kuwa nool ‘
  • Iyo sida aan halkan ku aragnay, nebi Malaakii (PBUH) wuxuu saadaaliyay in waxaas oo dhan ay ka horreeyaan Imaatinka Diyaariyaha. Isagu waa inuu diyaariyo quluubta dadka maxaa yeelay qalbiyadeenna si fudud ayaa loogu qalqalloocayaa waxyaalaha Ilaah.

Markuu ku dhowaa sabuurka sanadkii 450 BC dadka Yuhuuddu waxay ku noolaayeen filasho dhammaystirka ballanqaadyadan cajiibka ah. Oo iyana way sii sugayeen oo sugayeen. Qarni baa mid kale beddelay ka dibna kuwo kale ayaa imanaya – oo aan fulin ballamihiias.

Wixii dhacay ka dib markii Zabur (Axdigii hore) dhammamaaday.

Sidaan ku aragnay Taariikhda reer binu Israa’iil, Alexanderkii weynaa wuxuu ka adkaaday intii ogu caansaneeyd sanadihii 330 Ciise ka dib guulahaasna dadka iyo ilbaxnimada aduunku waxay qaateen luuqada Griiga. Maaddaama Ingiriisigu yahay maanta luuqad guud oo loogu talagalay ganacsiga, waxbarashada iyo suugaanta, waagaas Giriiggu sidaas oo kale ayaynu u badnaayeen. Macallimiinta Yuhuuddu waxay tarjumeen Tawraad iyo Zabur Cibraaniga af Gariig qiyaastii 250 BC. Tarjumaaddaas waxaa loo yaqaan Septuagint. Sidaan halkan ku aragnay, halkan waa meeshii erayga ‘Masiixu’ uu ka yimid waxaanan halkan ku aragnay in magaca ‘Ciise’ uu isna ka yimid halkaa.

Nebiyadii Ishacyaah, Malaakii iyo Eliiyaah (PBUT) ayaa lagu muujiyey jadwalka taariikhda

Intii lagu jiray waqtigan (300 – 100 BC oo ah xilliga buluugga ah ee lagu muujiyey jadwalka) waxaa jiray tartan militari oo socda oo u dhexeeya Masar iyo Siiriya iyadoo reer binu Israa’iilna ay dagan yihiin inta u dhaxaysa labadan boqortooyo si joogto ah dagaallada ayey ku qabsadeen. Qaar ka mid ah boqorrada reer Siiriya waxay rabeen inay ku soo rogaan diinta Griig (diin sanam caabudid) oo reer binu Israa’iil ah oo ay tirtiraan cibaadadooda hal Ilaah. Qaar ka mid ah hoggaamiyeyaasha Yuhuuddu waxay horseedeen kacdoon si ay u difaacaan caqiidotooda isla markaana u soo celiyaan daahirnimadii cibaadada ee uu aasaasay Nebi Muuse (PBUH). Hoggaamiye-diimeedyadu ma ahaayeen fulintii ballamihii ay Yuhuuddu sugayeen? Nimankan, in kasta oo ay ahaayeen kuwa daacad u ah cibaadada sida loogu sheegay Tawreed iyo Sabuur, haddana kuma habboonayn calaamadaha nebiyada. Dhab ahaantii iyaga laftoodu xitaa ma aysan sheegan inay yihiin nebiyo, oo kaliya Yuhuudda cibaadada u difaacday cibaadadooda ee sanam caabudidda.

Buugag taariikhi ah oo ku saabsan muddadan, oo sharraxaya halgannadaas oo ilaalin doona nadiifnimada cibaadada ayaa la qoray. Buugagani waxay bixiyaan aragti taariikhi ah iyo mid diineed waana kuwo aad u qiimo badan. Laakiin dadka yuhuuddu uma aysan tixgelin inay qoreen nebiyo sidaa darteedna buugaagtan laguma darin Zabuur. Waxay ahaayeen buugaag wanaagsan, oo ay qoreen rag diiniya, laakiin ma aysan qorin nebiyo. Buugaagtan waxaa loo yiqiin Apocrypha.

Laakiin maxaa yeelay buugaagtan waxtarka leh waxaa badanaa lagu daraa Tawraad iyo Sabuur si ay u bixiyaan taariikh dhameystiran oo dadka Yuhuudda ah. Injilka iyo farriinta Ciise masiix (PBUH) ka dib markii la qoray buugaagta Tawraad, Zabur iyo Injil ayaa lagudaray kitaab ama Bible. Qaar ka mid ah Baybalka maanta ayaa xitaa ku dari doona buugaagtan Apocrypha, in kastoo aysan ka mid ahayn Tawraad, Zabur ama Injil.

Laakiin ballanqaadyadii lagu bixiyay Tawraad iyo Zabur weli waa la fuliyay. Raacitaanka Gariigta kadib Boqortooyada Roomaanka ee awooda badan ayaa balaarisay isla markaana badalay Gariiga si ay u xukumaan Yuhuudda (kani waa xilliga jaalaha ah ee yimaada kadib buluugga waqtiga jadwalka kore). Roomaanku wax bay u xukumaan si hufan laakiin si adag. Canshuurahu way sarreeyaan reer Roomaana uma dulqaadan wax diidmo ah. Dadka Yuhuuddu waxay weligood sii jeclaayeen dhammaystirka ballamihii ay ku bixiyeen Tawraad iyo Zabur, in kasta oo ay muddo dheer sugayeen cibaadadooduna waxay noqotay mid adag oo waxay soo saareen xeerar badan oo dheeri ah oo aan ka ahayn nebiyadii laakiin xagga caadooyinka. ‘Amarada’ dheeraadka ah waxay u muuqdeen sidii fikradaha wanaagsan markii ugu horreysay ee la soo jeediyo laakiin waxay si dhakhso ah u beddeleen amarradii asalka ahaa ee Tawraad iyo Zabur qalbiyadii iyo maskaxdii macallimiinta Yuhuudda.

Kadibna ugu dambeyntii markii ay umuuqatay in laga yaabo inay yaboohyadii ilaahay hilmaameen, malaa’ig xoogga weyn Jibriil (Jibriil) wuxuu u yimid inuu ku dhawaaqo dhalashada muddo sugayay ee Diyaariyaha. Waxaan u naqaanay maanta inuu yahay Nebi Yaxye (ama Yooxanaa Baabtiisaha – PBUH). Laakiin taasi waa bilowgii Injil, oo aan hadda eegi doono.

Calaamaddii Addoonka Soo Socda

Qormadeennii u dambeeyay waxaan ku aragnay in nabi Daniel uu saadaaliyay in Masih ‘la goyn doono’. Waxaan u nimid gabagabadii safarkeenna magaalada Sabuur. Laakiin waxaan haysanaa wax yar oo dheeraad ah oo aan wax baranno. Nebi Ishacyaah (fiiri jadwalka hoosta ku yaal) ayaa wax sii sheegay.

Waqtiga Taariikhiga ah ee Nebi Ishacyaah (NNKH) oo ay la jiraan qaar ka mid ah nebiyadii kale ee Sabuur(Axdigii hore)

Waxa ku saabsan Masiixa wuxuu isticmaalayaa matalaad ah laanta.Laakiin Waxaa kale oo uu qoray wax ku saabsan qof imaatinaya oo loogu  yeedhay Addoon. Wuxuu qoraal dheer ka qoray Addoonkan soo socda. Yuu ahaa ‘Addoonkan’ ‘? Muxuu sameyn doonaa? Qoraala ayaan ka aragnay  faahfaahin. Waxaan si sax ah oo dhameystiran ogu soo saaray sida hoos ku qoran.Waxaad gelisaa qoraal sharaxaayo.

Imaashaha adoonka Waxaa saadaaliyay Nabi Ishaaciya. Addoonkii Imaatinka ahaa wuxuu saadaaliyay nebi Ishacyaah. Qoraalka oo dhammaystiran oo uu qoray Ishaaciya 52: 13-53: 12)

13 Bal eega, addoonkaygu caqli buu yeelan doonaa, oo waa la sarraysiin doonaa, oo kor baa loo kicin doonaa, wuxuuna noqon doonaa mid aad u sarreeya. 14 Waxaa jaahiisii loo xumeeyey si ka daran sida nin kale loo xumeeyo, suuraddiisiina waxaa loo xumeeyey si ka daran sida binu-aadmiga loo xumeeyo oo kale, haddaba sidii kuwa badanu ula yaabi jireen oo kale, 15 ayuu isaguna quruumo badan uga yaabin doonaa, oo boqorraduna waxay afkooda u xidhi doonaan isaga aawadiis, waayo, waxay arki doonaan wax aan weligood loo sheegin, oo waxay ka fiirsan doonaan wax ayan weligood maqal.

Ishacyaah 52: 13-15

Waxaan ognahay inuu Addoonkan noqon doono nin aadane ah maxaa yeelay Ishacyaah wuxuu ku tilmaamaa ‘isagu’, ‘isaga’, ‘isaga’. Markuu Haun (NNKH) u bixiyo allabari uu u bixiyo reer binu Israa’iil ayuu dadka ku saydhay dhiigga – ka dib dembiyadoodii waa la daboolay oo lama qaban iyaga. Goormaay sheegi in Addoonku ku saydhin mid la micna ah ama si la mid ah inuu adoonkan uu dadkan oo oga seydhi doonaa dambiyadooda siduu Nabi Haaruun ku sameeya Israaiil markuu sameeyay Kafaara gudka

Laakiin Addoonku wuxuu saydhi doonaa ‘quruumo badan’. Sidaadaraadeed adoonka Yahuud oo kelya uma imaanin. Tani waxay ina xusuusineysaa ballanqaadyadii Ibraahim (NNKH) markii ilaah yiri (calaamada 1 iyo calaamadda 3) in ‘quruumaha oo dhan’ lagu barakadeeyn doono farcankiisa. Laakiin sameynta seydhid   ‘muuqaalka’ iyo ‘qaabka’ addoonka waxaa ‘laga arki doonaa’ oo ‘la marin doonaa’. In kasta oo aysan caddayn waxa Addoonku ku samayn doono sida cilladdan oo kale, ayaa maalin maalmaha ka mid ah quruumuhu ay ‘fahmi doonaan’Sababo jira aawadeed,  ayuu Addoonku  saydhin doono quruumo badan, haddana waa la ‘quudhsan doonaa’ oo ‘la diidi doonaa, oo la silcin doonaoo xanuun ayuu barani doonaa.

  4 Sida runta ah wuxuu xambaartay xanuunyadeennii, wuxuuna qaatay murugadeennii, laakiinse waxaynu ku tirinnay mid belaayo ku dhacday, oo Ilaah dilay, oo dhibaataysan. 5 Laakiinse waxaa isaga loo dhaawacay xadgudubyadeenna, waxaana loo nabareeyey xumaatooyinkeenna, edbintii nabaadiinadeennana dushiisay ku dhacday, dildillaaciisiina waynu ku bogsannay.

Ishacyaah53: 4-5

Addoonku wuxuu qaadan doonaa ‘xanuunkeena’. Addoonkan ayaa sidoo kale ‘lagu mudhi doonaa’ oo ‘lagu burburin doonaa’ ciqaabta ‘. Ciqaabtan ayaa  quruumo badan u keeni doontaa  nabad oo ku bogsooni doonaa.

. 6 Dhammaanteen sidii ido baynu u hallownay, midkeen waluba jidkiisuu u leexday, oo Rabbigu wuxuu isaga dul saaray xumaanteenna oo dhan.

Ishacyaah53: 6

Waxaan ku aragnay astaamaha burburka, sida ugu fudud ee aan ugu tagno ‘ceelalkeena burburay’ si aan u qancinno harraadkeena halkii aan u jeesan lahayn xagga Ilaah. Waxaan ku dhuntay ‘midkeen kasta’  oo jidkiisa ka leexdo. Tani waa dembiga (= xumaanta ama sinnaan laaan).

  7 Isaga waa la dulmay, waana la dhibay, laakiinse innaba afkiisii ma uu kala qaadin. Isaga sidii wan la qalayo baa loo kexeeyey, oo sidii lax ku aamusan kuwa dhogorta ka xiira hortooda, isagu afkiisa ma uu furin.

Ishacyaah 53: 7

Nabiyadii Aabiil, Nuux, Ibraahim, Muuse iyo Haaruun (NNKH) waxay keeni jireen wanan in allabari lagu bixiyo. Laakiinse Addoonku naftiisa ayaa noqon doonaan sida wanka la doonayo in la gowraco. Laakiin isagu kama hor imaan doono ama xitaa ‘afkiisa ma furi doono’.

  8 Isaga dulmi iyo xukun baa lagu sii qaaday. Haddaba bal yaa qarnigiisii ka mid ahaa oo u maleeyey in isaga laga gooyay dalkii kuwa nool? Xadgudubka dadkayga daraaddiis ayaa isaga loo garaacay.

Ishacyaah53: 8

Addoonkan ‘waa laga gooyay’ dhulka kuwa nool ‘. Tani ma wuxuu ula jeedaa nebi Daanyeel markuu yidhi in Masiixa la ‘gooyn doono‘? Erayada isku midka ah  ayaa la adeegsadaa! Waa maxay macnaha ‘in laga gooyo dhulka kuwa nool’ midka dhimanayo mooyee?

9 Xabaashiisiina waxaa lagu daray kuwii sharka lahaa, dhimashadiisiina mid taajir ahaa, in kastoo uusan dulmi samayn, khiyaanona aanay afkiisa ku jirin.

Ishacyaah53: 9

Haddii loo xilsaaray ‘qabri’ Addoonkan waa inuu dhintaa. Isaga waxaa loo xukumay inuu yahay nin shar leh ‘inkasta oo uusan’ wax dulmi ah ‘ uusan’ afkiisu khiyaanayn jirin.

  10 Habase ahaatee waxaa Rabbigu raalli ka noqday inuu isaga nabareeyo. Wuxuu isaga ku riday xanuun. Markaad naftiisa qurbaan dembi ka dhigtid ayuu arki doonaa farcankiisii, cimrigiisuna waa dheeraan doonaa, oo Rabbiga doonistiisuna gacantiisay ku liibaani doontaa.

Ishacyaah53: 10

Geeridaas naxariis darradu geysatay ma ahayn shil aad u xun ama masiibo. Waxay ahayd mid si cad ‘rabitaankii Rabbiga’ u ‘burburin doona’. Laakiin waa maxay sababta? Sida allabari Harun uu ‘allabari u bixisay’ dembiga aawadiis qofka bixinaya allabaryada waxaa loo haysan karaa mid aan eed lahayn, halkan ‘nolosha’ Addoonkan ayaa sidoo kale ah ‘qurbaan dembi’. Waa Dembigee? Markaan tixgalineyno in ‘quruumo badan’ ‘la’ firdhin doono ‘(xaga kore) waa inay ahaato dembiga dadyowga’ quruumo badan ‘.

11 Wuxuu arki doonaa waxay naftiisu ku dhibtootay, wuuna u riyaaqi doonaa. Addoonkayga xaqa ahuna aqoontiisa ayuu kuwa badan xaq kaga dhigi doonaa, wuxuuna xambaari doonaa xumaatooyinkooda.

Ishacyaah53: 11

In kasta oo wax sii sheegidda Addoonku ay halkan ku naxdin badan tahay haddana waxay isu beddeshaa mid cod leh waxayna noqotaa rajo wanaagsan oo xitaa guul. Kadib ‘dhibaatadan’ xun ee (ka go’ida dalka kuwa nool ‘oo loo xilsaaray’ qabri ‘), Addoonkan ayaa arki doona’ iftiinka nolosha ‘. Isagu wuu soo noqon doonaa? Marka sidaas la yeelo Addoonkan ayaa ‘iska caddeyn doona’ kuwo badan.

‘Caddeynta’ waa isku mid in la bixiyo ‘xaqnimo’. Xusuusnow inaad hesho ‘Xaqnimada’  xagga Sharciga Muuse oo ah in la dhawrto dhammaan amarrada waqtiga oo dhan. Laakiin nebi Ibraahiim (calaamadii 2) ayaa ‘lagu qiray’ ama lagu siiyay ‘xaqnimo’. Waxaa isaga loo siiyay si fudud aaminnimadiisa darteed. Si la mid ah Addoonkan ayaa xaq u noqon doona, ama ugu abaalgudi doona kuwa ‘badan’. Xaqnimadu miyaanay ahayn wax aan labadeenuba dooneynno oo aan u baahan nahay?

  12 Waayo, degdeg kuma bixi doontaan oo qixidna kuma carari doontaan, maxaa yeelay, Rabbiga ayaa idin hor kici doona, oo Ilaaha reer binu Israa’iil ayaa idin daba socon doona.

Ishacyaah53: 12

Addoonkan ayaa ka mid noqon doona ‘kan weyn’ maxaa yeelay isagu wuxuu is xilqaamay (‘daadiyay’) noloshiisa ‘ilaa dhimasho’ Oo isagu wuxuu u dhintay sidii mid lagu tiriyey inuu xadgudbay, kaasuna waa sidii dembilaha. Maxaayeelay Addoonku wuxuu u sameeyay tan isagoo sameyn karaa ‘shafeeco’ isagoo matalaya ‘xadgudbayaasha’. Shafeecee waa dhexdhexaadin ka dhaxaysa labada dhinac, Labada dhinac halkan waa inay ahaadaan ‘dad badan’ iyo ‘Rabbiga’. Addoonkan ‘wuxuu ku filan inuu ku shafeeco ama ku baryo magacayada  Ilaaha laftiisa!

Waa ayo Addoonkan? Sidee waxyaalahan oo dhami u dhici karaan? Miyuu ‘iskuna baryi doonaa’ magaca ‘kuwa badan’ oo ka kala yimid ‘quruumo’ kala duwan xagga Eebe laftiisa? Waxaan ku soo gabagabeyney Sabuurka markii aan fiirineyno sheegiddii ugu dambeysay ka dibna waxaan fureynaa Injil.

Calaamadda Laanta: Ciise Masiix oo La Sii magacabay

Waxan ku so aragnay artikaladii hore sida Ilaahay ugu sharaxay Sabuur uguna balan qaday boqortoyadda iman doonta.  Boqortoyadanii way ka duwaan tahay tii dadka caadiga sida boqortoyooyinka aduunka. Waayo,haddii maanta aad daawato waraarka waxa ka dhex socda boqortooyoyinka aduunka waxa ka  mid ah dagaal, musuqmaasuq, Isgawarac, isdilid iyo gumaysii ku saabsan dadka masakiinta ah taniin way kadhax dhecdaa dadka  bini aadanka oo dhan waxa uu doono ha rumeystee sida Muslimiinta, Masiixiyinta,Yahuuda, Budhiska, Hindiida, iyo dhaqamada kale ee reer galbeedka ama dunida oo dhan.  Dhibaatada jirta dhamaan boqortoyooyinka aaynu ku dhax noolnahay waxa jira harraad farabadan oo sida uu ino so sharaxay Nabi Yeremyaah (NNKH) oo ku saabsan dhibaatooyin badan sidii aan horeba ugu soo sharaxan kana mid yihiin ( Musuqmaasuq, Dilaal, dhibaatooyin xaga galmadaha iyo waxyabo badan oo ka baxsan waxayabahan aan Ilaahay raalida ka aheyna.  Dhibaatada ugu weyn ee haysta in boqortoyadda Ilaahay so labadato oo dadkisu wada toobad keenaan inaga ayaa hortaagan. Haddii Ilaahay manta boqortoyaddiisa  cusub inoo keeno waynu kharibayna oo denbi iyo dhibaato ayeeynu la  geleyna sida maantaba boqortoyooyinka beenta ee aduunka aan dhibaatadu uga tagan tahay,  Nabi Yeremyaah ( NNKH) waxa uu sii saadaliyeey maalinta Ilaahay Axdi Cusub  aoo dejin doono.  Axadiga cusub waxa uu ku qornan doona qalbiyadeena sidii ugu qornaan jiray  Sharcigii Nabi Muuse (NNKH). Sharcigaasi wuxu badali doona mawqifkeena oo dhan waxanu inaga dhigii doona qaar leh Boqortoyadda Ilaahay ee aan waligeed dhamaaniin.

Sidee ayeey sidanii u dhacaysa?  Qorshaha Ilaahay waa mid ka qarsoon dadka bini aadanka ah. Laakin Ilaahay waxa uu wax inooga sii sheegay boqortooyaddiisa Sabuur oo uu leeyahay qofka raadiya wuu fahmi doonta laakiin dadka aan raadin waxay ahaan doonan qaar habowsan.  Waxan rabna inaan hada eegno fariimahan.  Waxan aan araganay qorshaha ama sadaliinta sii sheegaysa imashadda Masiixa ( Halkan ka eeg  sida aan ku aragno = Masiix = Ciise). Waxan aragnay sida ku qoran Sabuur ( Nabi Dawuud) ayaa sii saadaliyeey imashada Masiiz oo ka imaanyeey isirka reer Nabi Dawuud ( halkan ka see eeg)

Geedki Nabi Ishacyaah, Jiriddii….. iyo Laantii

Nabii Ishacyaah (NNKH) waxa uu sii sheegay sida qorshaha Ilaahay yahay iyada oo Rabbigu u soo wax yooday. Sida ku qoran Sabuur ee buuga Nabi Ishacyaah waxa ku qoran wakhtigii Nabi Dawuud uu nabbiga aha  ( ca 1000- 600 BC). Waxa la qoray wakhtigii (750 BC) xiligaas oo dadka iyo boqortoyadii reer bini Israa’iil aay musuqmasuq ahayen maxa yeelay harraadka qalbiyadooda darted.

Taarikhda Nabi Ishacyaah iyo Nebiyo kale wakhtigood

Qoysikii Nabi Dawuud – Sida Geedka oo kale

 

Nabi Ishacyaah (NNKH) waxa uu ka codsaday qoomkiisii reer Israa’iil inay Ilaahay u laabtan oo aay ka cabsadan oo aay addeecaan amarki iyo Sharcigii Nabi Muuse.

Nabi Ishacyaah laftigisu waxa uu oga inaanay suurta gal aheyn in reer Israa’iil qun yar danbi dhaaf weydistan Ilaahay ilaa Rabbigu baabiyo iyaga iyo boqoradooda oo uu aduunka u kala kaxeeyo.  Waxan halkan ka aragnay sida aay sidan u dhacday. Waxa uu astaamihii ama saatalintiisii ku soo hadal qaaday sida sawirka geedka oo kale oo uu ku timaamayeey faraca reer Israa’iil taasi uu ku tilmaamay in geedka xagiisa sare la jari laakiin jiridu aay soo hadhii si caleen iyo laamo saxa aay u dhasho. Tani waxay aay dhacday wakhatigu marku aha ila 600 BC markii Baabiloonku uu baabiyeey Yeruslaam……. Wakhtiga wixii ka danbeyeey Nabi Dawuud ama boqor Dawuud fariciisi may hogaminiin Yeruslaam….

 

Geed la jaray

Marka loo eego dhamaan waxiyigii ku soo degi jiray eek u sabsana sida reer Isra’iil loo baabin doono waxa aad akhrida aayadan ku qoran buuga Inshacyaah:

“Oo jiridda Yesay biqil baa ka soo biqli doona, oo xididdadiisana laan baa ka soo dhalan doonta,  oo waxaa ku dul joogi doona Ruuxa Rabbiga oo ah ruuxa xigmadda iyo waxgarashada, iyo ruuxa talada iyo xoogga, iyo ruuxa aqoonta iyo ka cabsashada Rabbiga.” (Ishacyaah 11:1-2).

Qoysikii Nabi Dawuud (NNKH) –  Hadda waxay ka soo nooladeen danbigii oo sida jirida oo kale ayeey soo cagareen.

Yesay waxa uu aha abaha dhalay Nabi Dawuud oo uu ka soo farcamay taasi  oo la sii saadaliyeey in farac Yesay ee Nabi Dawuud la  burburin doono, waayo danbigood aay ka danbaabeen xaga Ilaahay.  Haddaba in kasta oo Nabi Ishacyaah isna sidoo kale uu arkay sadashii meesha sii taalahy laakiin waxa uu oga in faraca boqoranimadu aay u eekan doonto mid dhimatay laakiin ma wada suuli doonto. Maalin maalmaha kamid aha ayaa waxa  dhici doona in baaqiga ka hadha jirta boqortoyaddii Nabi Dawuud ee faricisu aay soo bixi doonaan.

 

Sido kale waxa la sii ogaa in uu imaanayo  ‘ Isagu’ oo waxa sii sadaliyeey Nabi Ishacyaah oo sheegay inu Isagu ka dhalan doono faraca Nabi Dawuud. Ciise waxa uu yeelan doona xigmad , awood iyo cilmi isaga oo ku dhalan doona Ruuxa Ilaahay. Hadda xasuus  Sidee ayaan u aragna in Masiix lagu sii shaaciyeey inu ka soo farcamidoono xagga Nabi Dawuud-  tani waa muhiim.  Laanta iyo Masiix waxa aay ka wada yimaadeen Nabi Dawuud. Tani ma waxay aheyd laba darajo oo uu leeyahay ka imaanaya ama la sii sadaliyeey?  Bal aan sii akhrino waxa ku qoran  Sabuurka.

Nabi Yeremyaah….. wixi ku saabsana Laanta

Nabi Yeremyaah (NNKH) waxa uu yimid 150 sanno kadib nabi Ishacyaah, waxa aay aheyd markii Nabi Dawuud la baabiyeey dadkiisii:

Nabi Yeremyaah taarikhdisii iyo Nabiyo kale sida ku qoran Sabuur

 “Rabbigu wuxuu leeyahay, Bal eega, waxaa soo socda wakhti aan Daa’uud u kicin doono biqil xaq ah, oo boqor ayuu ahaan doonaa, wuuna liibaani doonaa, oo wuxuu dhulka ku samayn doonaa caddaalad iyo xaqnimo. Oo wakhtigiisa dadka Yahuudah way badbaadi doonaan, oo dadka Israa’iilna ammaan bay ku degganaan doonaan, oo magiciisa lagu magacaabi doonona waa Rabbiga Xaqnimadayada ah”. ( Yeremyaah 23: 5-6)

Nabi Yeremyaah  (NNKH) waxa uu aha jirridii ama faracii laa sii sadaliyeey laga bilabo Nabi Ishacyaah (NNKH) 150 sanno ka hor. Jirrida ama faracisii waxa uu noqonayeeen boqor, waxa aan aragna inu Masiixna aha boqor. Isku mid ahanshaha u dhaxeeya Masiix iyo jirrida way sii koraysay.

Nabi Sekaryaah… magacayadda Laanta

Nabi Sekaryaah (NNKH) waxa uu inoo sii waday sheekada. Waxa uu noola 520 BC, in yar kadib markii Yahuudu ku soo laabteen Yeresulaam ee aay ka soo baxeen Baabiloon,halkaasii oo aay dadka reer baarshiya ku xukumayeen iyaga.

The Prophet Zechariah in Timeline with other prophets of Zabur

 

 

(Waxa jiray Sekaryaah oo aan aheyn Nabi kaas oo loogu magac bixiyeey Nabi Sekaryaah, NNKH  oo aha Nabi Yaxye aabihi, Sekaryaah hore waxa uu noola 500 oo sanno ka hore intaan Nbai Sakeryaah dhalan sidaa daradeed  kan halkan lagaag hadlayaa waa Nabi Sekaryaah qudhisa kaas . Waxa tuusale ka soo qaada intee oo qof ayaa loogu magac daray Nabi Maxamed- NNKH)  Wakhtigaas  250 BC ayeey Yahuudu ka shaqeynayeen sidii aay macbadkood u dhisi lahayeen taasi oo aay dib u bilabeen ducooyinka wanqasha aha ee Nabi Haruun( NNKH) , ee aay walaalaha ahayeen Nabi Muuse (NNKH).

Nabi Haruun (NNKH) waxa uu aha wadaadka ugu sareeya diinta dadka reer Iraa’iil isaga fariciisa ayuunbana noqonayeey wadaadka ugu sareeya xaga diinta, wakhtiga waxa nabi Sekaryaah loogi yeedhi jiray Yashuuca. Wakhtigaas oo ah ila 520 BC Sekaryaah waxa uu aha nabi Yashuucana waxa uu aha wadaadka ugu sareeya xagga diinta. Halkan waxaad ka akhrida sida Ilaahay ula hdlay Nabi Sekaryaah isaga u waxyoonaya wadaadka diinta ugu sareeyay ee Yashuuca:

 ‘”Haddaba Yashuuca oo wadaadka sare ahow, maqal, adiga iyo saaxiibbadaada ku hor fadhiya, maxaa yeelay, iyagu waa niman calaamad ah, waayo, bal eeg, anigu waxaan bixin doonaa addoonkayga Biqilka ah.  Waayo, bal eeg dhagaxa aan Yashuuca hortiisa dhigay, isku dhagax ayaa waxaa ku yaal toddoba indhood. Rabbiga ciidammadu wuxuu leeyahay, Bal eeg, anigu waan xardhi doonaa xaradhkiisa, oo dalkaas xumaantiisana maalin qudha baan ku qaadi doonaa”.’ (Sekaryaah 3:8-9)

Mar labaad Laanta! Markan waxa loogu magacdaray ‘Adoonkayga’.  Sidaa awgeed wadaadka diinta ugu sareeya ee yashuuca waxa uu aha qeyb ka mid aha laanta.  Waxa uu aha calaamad. Laakin qaabke ayuu u aha? Oo maxya tahay u jeedada  ‘ maalin qudha’ ayaa Ilaahay idinka dul qaadi doona denbigiina. Aayadahan sii akhri.

“Oo haddana waxaa ii yimid Eraygii Rabbiga oo leh,  Kuwii maxaabiista loo kaxaystay waxaad ka soo waddaa Xelday iyo Toobiyaah iyo Yedacyaah, oo isla maalintaasba kaalay, oo waxaad gashaa guriga Yoosiyaah ina Sefanyaah oo ay joogaan kuwii Baabuloon ka yimid”

Ogsoonow Yashuuca magiciisu waxa uu ka mid aha magacayadda faraca ama laanta. Xasuuso waxa aaynu ku soo baranay  macne u sameynta iyo turjumada afka cibraaniyada sida loogu badalay Ingriiska.  Waxaynu akhrina ‘ Yashuuca’ waayo halkan waxa ayuu ku qornay turjumaad af Soomaaliyaha laakiin afka Yahuuda ee Cibraaniyada maxa lagu yidha? Halkan hoose ka eeg.

Yashuuca = Ciise labaduba waa isku macne marka la eegayo afka Cibraaniyada

 

 

Calaamadaha axdiga cusub

Qoraaladii hore ee Nabi Yeremyaah waxaan ku soo aragnay in dembigaa,dhaxdeena ku yahay waxyaabo kale, oo calaamad u ah haraaddeenna.Waxaan ognahay inay wax dambiga ah ay yahiin qalad oo ay kuu horseedi karaan ceeb badan.oo xitaa haraadkeenu uu noo hogaaminayo dembi. Nebi Yeremyaah wuxuu noolaa dhammaadka wakhtigii boqortooyadii reer binu Israa’iil – wax yar ka hor xukunka Ilaah – wakhti uu dembiga sii badanaayay…

oo ahayd xiligii nabi Yeremyaah(600 BC) ku dhawaad ku sano ka dib markii Nabi Muuse la siiyay sharciga,oo noloshii reer banii Israa`iil furfurnaan.iyaga ma aanay dhowrin sharciga sidaa Waxaa loo xukumi doonay qaran ahaan.Diin ahaan waxaay Ilaah iyo dadka haraadsanba u muujisay niyad jab.Laakiin nebi Yeremyaah oo ahaa kii Fariin wadaha xunka ahaa sidoo kale wuxuu wadaday fariin ku saabsan waxyaabo …mustaqbalka maalin un imaan doonto maxaayse tahay ?

31 Bal eega, maalmihii waa imanayaan, ayaa Rabbigu leeyahay, oo anigu axdi cusub baan la dhigan doonaa reer Israa’iil iyo reer Yahuudah, 32 oo aan ahayn axdigii aan awowayaashood la dhigtay oo kale, maalintii aan iyaga gacanta qabtay inaan ka kaxeeyo dalka Masar. Iyagu axdigaygaas way jebiyeen in kastoo aan iyaga sayid u ahaa, ayaa Rabbigu leeyahay. 33 Laakiinse kanu waa axdiga aan la dhigan doono reer Israa’iil maalmahaas dabadood, ayaa Rabbigu leeyahay. Sharcigayga waxaan gelin doonaa uurkooda, oo qalbigoodana waan ku qori doonaa, oo Ilaahooda waan ahaan doonaa, iyaguna dadkaygay ahaan doonaan. 34 Mar dambe nin kastaaba deriskiisa wax ma bari doono, oo nin kastaaba walaalkiis wax ma bari doono, isagoo ku leh, Rabbiga garo, waayo, kulli way i garan doonaan, kooda ugu yar ilaa kooda ugu weynba, ayaa Rabbigu leeyahay, waayo, xumaantooda waan cafiyi doonaa, oo dembigoodana kol dambe ma xusuusan doono.  

Yeremyaah 31: 31-34 oo leh sidan:-

Sharciga  Koowaad(Qaynuunka Koowaad) – Sharciga la siiyay nabi Muuse – Sharciga muuse ma ahayn (oo weli ma ahayn) mid aad u wanaagsan.Laakiin dhibaatadu waxaay ahayd iyadoo sharciga si fudud loogu qoray Dhagax korkiis. Iyada oo dadka qalbigooda haraad qabay ayay dadka u adeeci waayeen sharciga.Dhibaatadu kuma ekayn waxa ku qoran sharciga, laakiin ahayd meesha lagu qoray. Sharciga wuxuu ubaahanyahay in lagu qoro qalbiga dadka si dadku ay u raacaan,ee aan lagu kor qorin dhagaxa . Sharcigu wuxuu u baahnaa in lagu qoro gudaha dadka, si ay u lahaadaan awood addeecis.

Laakiin miyay ku guuldareysteen inay dhawraan sharciga maxaa yeelay waxay ahaayeen Yuhuud? Dad badan, sababo kala duwan awadeed, waxay dhakhso ugu eedeeyaan guuldarrada Yuhuudda. Laakiin arintaa iyada ah  inaan si wanaagsan marka hore u imtaxaano nafahaanshaheena.waxyaabahaa ka dibna, Maalinta Xukunka Waxaa keliya oo aan ka jawaabi doonaa ciladaheena iyo guulihii aan ku gaadhnay Ilaah hortiisa,Cid kalena waxba nagama quseeyaan. Isla markaad aad noloshaada ku guuleysato, miyaad dareentaa inaad sharciga ilaalineyso – ku qoran qalbigaaga inaad leedahay awood addeecis? Haddii aad dareento inaad dhawraysid Sharciga sida loogu baahan  waxaad u baahan tahay inaad tixgeliso ficilladaada iyadoo la tixraacayo waxbarista Ciise Masiix. Mise adiga sidaasoo kale waxay kuu ahayd sidii reer binu Israa’iil wakhtigii Yeremyaah ahaa – in sharcigu wanaagsan yahay – laakiin waxaa si fudud loogu qori doonaa looxyo dhagaxa ah iyada oo aan lagu siin awood aad ku addeeco? Xusuusnow heerka aan ka baranay Nebi Muuse. ma aha mid Ku filna in la addeeco sharciga  badanaa. Waa inaan adeecnaa dhamaan, waqtiga oo dhan.

Haddii aad naftaada ku xukuntid inaad si uun uga dhacday Sharciga, haddad ceeb u dareento ficiladaada qaar, qalbi qaboow. Naxariista Ilaah, farriinta kore wuxuu ku yaboohay ballan kale, oo ah axdi cusub – inuu Nebi Yeremyaah Mustaqbalka ka imaani doono. Axdigan cusub wuxu ka duwanaan doonaa maxaa yeelay shuruudaha waxaa lagu qori doonaa ‘gudaha’ dadka axdiga cusub, iyadoo la siinaya awood ay ku noolaadaan qaynuunnadiisa.

Laakiin ogsoonow in axdigan cusubi u noqon doonoo mid loogu talagalay ‘reer binu Israa’iil’ – Yuhuudda. Sidee ayaynu taas u fahmi karnaa? Waxay u muuqataa in dadka Yuhuuda yeeshaan waqtiyada ugu xun, iyo waqtiyo kale oo xaaladaha wanaagsan ah. Waxaa kale oo jira nabi kale oo ku weynaa Axdigii hore, oo la odhan jiray Ishacyaah oo ahaa kii sii sheegay inuu Masiixa ka imaan doono gabadh bikrad ah.Waxaa kale oo uu sii sheegay wax sii sheegis la xidhiidh kan ka imaan doono Yarmiyaah.. Labadan nebi, in kasta oo ay kala noolaayeen 150 sano sida aad ku arki karto Jadwalka hoose oo sidaasna aysan is aqoon, waxaa xagga Ilaah laga soo siiyay farriimo.sidaa darteed is-waafajinta midba midka kale oo aan ku ogaan karno inay farriimo ka yimid xagga Eebe.

Nebi Yeremyaah wuxuu Jaantuuska ku tusaya Waqtiga ay la jiraan Nebiyo kale oo Axdigii hore

Ishacyaah, oo sidoo kale eegaya mustaqbalka, ayaa ka hadlay Addoonka imaan doona. Waana sidan sidiiuu sii sheegay sida ku qoran

5 Oo haddaba Rabbigii uurka hooyaday iga soo sameeyey inaan isaga addoon u noqdo si aan reer Yacquub isaga ugu keeno, oo reer binu Israa’iilna ay isaga ugu soo wada ururaan, wuu ila hadlay, (waayo, anigu Rabbiga hortiisa waan ku sharaf badnahay, Ilaahayguna wuxuu ii noqday xoog iyo itaal) 6 Oo isagu wuxuu leeyahay, Inaad addoonkaygii ahaatid, oo aad qabiilooyinka reer Yacquub soo kicisid, iyo inaad kuwii reer binu Israa’iil ka hadhay soo celisid waa wax fudud, oo weliba quruumahaan iftiin kaaga dhigi doonaa, si ay badbaadintaydu dhulka darafkiisa u gaadho :

Ishacyaah 49: 5-6 oo leh sidan

Si kale haddii loo dhigo, midiidinkani soo socda ayaa badbaadada Ilaah siin doona dadka Yuhuudda ah iyo kuwa aan ahaynYuhuudda iyada oo badbaadadu gaari doonta dhulka darfihiisa. Oo yuu ahaa midiidinka soo socda? Sidee ayuu u gudan doonaa howshan? Oo sidee bay wax sii sheegidda Yeremyaah ee Axdiga Cusub ku qortay qalbiyadeenna halkii dhagax lagu dhagax lagu qori lahaa? Waxaan sii wadaynaa raadinta waxsii sheegida Axdiga hore..

Calaamadda Haraadkeena ama Oonkeena

Waxaan ku aragnay Taariikhda reer binu Israa’iil inkasta oo lagu siiyay Sharciga taariikhdooda xagga Kitaabka Quduuska ah ayaa inta badan ka mid ahayd caasinnimada iyo ku dembaabidda Sharcigaan. Waxaan ku sheegay Horudhaca Axdigii hore in Boqortooyadii raacday Dawud iyo Suleymaan, in kasta oo ay dhaleen jiilka boqortooyooyinkan cibaado la’aanta, badankood waxaay ahaayeen kuwoo shar miiran ah. Sidaa daraadeed Ilaahna wuxuu u soo diray nabiyadii badnaa ee Axdigii hore si ay ugu digaan,.

Yeremyaah – Nebigii Digaha

Nebi Yeremyaah wuxuu ku tusay Jantuuska isaga iyo Nabiyadii la jiray ee Axdigii hore.

(Nebi Yeremyaah – isaga oo ku jira jadwalka taariikhda nebiyada) wuxuu noolaa dhammaadkii xilligii boqorrada, markii dembiga iyo xumaantu aad u weynaayeen. Dembiyada uu xuso waa kuwa maanta sidoo kale caan ku yihiin: sinada, sakhraannimada, sinada, sanamcaariga, sixirnimada, musuqmaasuqa, dagaalka, rabshadda, daacadnimada, taajirnimada oo si xun uga faa iideysata kuwa saboolka ah iwm. Laakiin Yarmiyaah ayaa buugiisa ku bilaabay isagoo tusaalooyin ka siinayo dambigooda iyo isagoo kooxaha dhammaan dambiyadooda ogu cadeeynayo labo hab.

Sida ku qoran Waayo, dadkaygii laba waxyaalood oo shar ah ayay sameeyeen, way iga tageen anigoo ah isha biyaha nool, oo waxay qoteen berkedo daldaloola oo aan innaba biyo celin karin.

Yeremyaah 2: 13

Nebi Yeremyaah wuxuu adeegsanayaa masaalo si uu inooga caawiyo inaan si fiican u fahano dembiga. Ilaah (wuxuu nebigan u soo mari) inuu yiraahdo inay dadkan ahaayeen kuwoo haraadsan.Ma jiraan wax xumaan badan haraad lagu  joogo – laakiin waxay u baahnaayeen inay ka cabaan biyo wanaagsan. Ilaah laftiisa ayaa ahaa biyihii wanaagsanaa eek a qancin lahaa harraadkooda. Sikastaba ha ahaatee,intaay haraad ogu imaan lahaayeen inay ka haraad baxaan, reer binu Israa’iil, waxay aadeen berkadaha kale ama meele biyo lagu keediyo. si ay uga qancaan haraadkooda, laakiin ceelashaasi way jabnaayeen ama xumaayeen oo runtii biyo ma aysan celin karin. Si kale haddii loo dhigo, dembigooda, oo nooco badan lahaa, waxaa lagu soo koobi karaayay inay u jeesteen ​​waxyaabo kale oo aan Ilaah ahayn si ay u qancaan ama u haraad baxaan – laakiin waxyaalahaa kale ma harraad goyn karaan harraadkooda. Ugu dambayntii ka dib markay daba galeen dembigoodii, reer binu Israa’iil weli way harraadsanaayeen,laakiinIlaah la’aantii,iyagoo sii ceelashoodii burbursanaa oo keliya- taasi ayaa ahayd waxa sababay dhankooda iyo dambiyadooda.

Xigmaddii Suleymaan ayaa shaaca ka qaadday ceelasheena burbursanaa’

Xaqiiqdii, tan waxaa ku soo aragnay oo noo sharxay Suleymaan. Sidaan ogu soo sheegnay Xikmadda waxaan ka bartay gudbinta Raxmadda Ilaah inay ahayd qoraaladii Salaymaan oo saameyn weyn igu yeeshay aniga. Wuxuu noloshiisa ku tilmaamay sidii mid haysto waxkastoo qof uu doonayo, laakiin aakhirkiina wali wuu Haraadsanaa. Waxaana ahayd sidan sida uu u sharaxay isku daygiisa ahaa ka cabbitaanka ‘ceelashii jaban’ ee isga hareerahiisa ahaa.

Oo anigu reer binu Israa’iil boqor buu ku ahaa Yeruusaalem; Oo waxaan qalbigayga oo dhan u soo jeedshay inaan barto oo xigmad ku baadho waxyaalaha samada hoosteeda lagu sameeyo oo dhan. Waxaan arkay waxa qorraxda hoosteeda lagu sameeyo oo dhan, Iyagu waa wax aan waxba tarayn iyo dabagalka dabaysha oo kale.

Waxaan qalbigayga iska idhi, Bal eeg, xigmaddii waan ku sii weynaaday, oo waxaan ka sii weynahay kii ka sii sarreeyey kuwii Yeruusaalem iiga horreeyey. Waxaan soo maray xigmad badan iyo aqoon. Myself applied applied applied Waxaan qalbigayga siiyey inaan xigmad ogaado iyo weliba waalli iyo nacasnimo, oo waxaan gartay inay taasuna tahay dabagalka dabaysha oo kale.

Waxaan qalbigayga ka fikiray oo ku yidhi, Bal kaalay, waxaan kugu tijaabin doonaa farxad, inaad ogaatid waxa wanaagsan. Laakiin taasi waxay sidoo kale cadeysay inay micno lahayn. Waxaan idhi, Qosol, nacas baa leh. Oo muxuu farxad ka helayaa? Waxaan isku dayay inaan khamri nafsadda ku raalli galiyo, oo aan nacasnimo ku xidho, oo qalbigaygu weli xigmad buu iigu hanuunin doonaa. Waxaan doonayay inaan arko waxa u qalma ragga inay ku sameeyaan jannada inta lagu jiro maalmo yar gudahood noloshooda.

Waxaan sameeyay mashaariic waaweyn, guryo ayaan dhistay, beero canab ahna waan beertay. Waxaan samaystay beero iyo firdows, oo waxaan ku dhex beeray geed nooc midho cayn kastaba leh. Waxaan sameeyey balliyo biya ah oo dhirtu ka baxdo. Waxaan soo iibsaday addoommo rag iyo dumar ah oo waxaan lahaa addoommo kale oo gurigayga ku dhashay. Oo weliba waxaan kaloo lahaa adhi badan iyo lo ‘badan, oo waan ka sii hodansanaa kuwii Yeruusaalem iiga horreeyey oo dhan. Waxaan soo urursaday lacag iyo dahab, iyo khasnado khaas ah oo ay boqorro iyo gobollo leeyihiin. Oo waxaan yeeshay niman ii gabya iyo naago ii gabya, iyo waxyaalaha qalbiga ka farxiya dadka qalbigiisa. Markaasaan aad uga sii weynaaday kii Yeruusaalem ka horreeyey oo dhan, Waxyaalahan oo dhan xigmaddaydu way igu jirtay.

Naftayda waxba uma diidin indhahaygu inay saas yihiin, Qalbigayga kuma diidin. Qalbigaygu wuu ku farxay shaqadaydii oo dhan, oo taasuna waxay ahayd abaalgudkii aan hawshaydii oo dhan ka helay. Markaan ka fiirsado wixii ay gacmahaygu sameeyeen oo dhan, iyo wixii aan ku hawshooday oo dhan, oo bal eeg, dhammaantood waxay ahaayeen wax aan waxba tarayn iyo dabagalka dabaysha oo kale. waxba lagama helin.

Sida ku qoran wacdiyaha 1-2

Xigmadii  Sulaymaan iyo digniintii Yeremyaah ayaa ah mid inaga manta noo qoran.. Tanina waxaay ahayd mid gaar ah sababtoo oo ah waxaan ku nool nahay da’da ah kuwoo maal amah anti, madadaalo, aflaan, muusig iwm. Marka loo eego jiilalkii hore. Bulshadeenna casriga ahi waa tan ugu dhaqan ahaan, ugu aqoonta wanaagsan, ugu aqoonta badan, safarka badan, madadaalada, farxadda kaxaynta, iyo teknoolojiyadda casrigan ka baxsan da ’kasta. Marka waxaan si fudud u laaban karnaa arrimahan – iyo waxyaabaha kale ee ku dhaca da’dayada: sinada, cilaaqaadka sharci darrada ah, daroogada, khamriga, hunguriga, lacagta, cadhada, masayrka – waxaan rajeyneynaa inay macquul tahay inay taasi qancin doonto harraaddeenna. Waxaan ka ognahay sharciga nebiyadii oo dhan in waxyaabahaasi qaldan yihiin, laakiin waxaan u maleynaynaa inay qancin doonaan harraad ku dhaca qalbiyadeenna sidaa darteed waan u xanuunsannaa iyaga. Taasu waxay ahayd runtii wakhtigii Sulaymaan, wakhtigii Yeremyaah, wakhtigii nebiyadii kale, iyo weliba wakhtigeenna.

Digniinta Yeremiyaah iyo Suleymaan waxaa soo diray Ilaah si ay noogu keenaan inaan is weydiino qaar ka mid ah su’aalo daacadda u ah nafteena.

  • Waa maxay sababta daddeena casriga ah aanu si adag ula hardano kelinimada,is ilidda,is furidda,Maseerka,cayalka,nacidda,filimaadka waqsita iyo balwadda?
  • Waa maxay ‘ceelasha burburka’ ee aaduisticmaaleysiid inaad oga haraad baxdiid? Biyaha ma celiyaan?
  • Ma u malaynaysaa inaad weligaa heli doontid xigmad, jacayl, guulo horumarsan sida Suleyman? Haddii uusan ku qancin guulaha uu gaadhay, ma u malaynaysaa inaad harraad ugu qancin karto waxyaalahan?

Dembigu ma dhawro amarrada laakiin sidoo kale waa mid kale – oo mararka qaar waa inaan fiiro gaar ah  yeelanaa. Waxay calaamad u tahay haraadkeena. Mar alla markii aan aqoonsano harraadkan waxa uu yahay waxa aan ku kasbanay qaar xigmad ah. Ilaah wuxuu ku daray Axdigii hore maxaa yeelay si buuxda wuxu u ogaa haraadkeena – wuxuuna doonayaa in aan ka warqabno. Sababtoo ah isagu wuu noo deyn doonaa harraaddeenna oo Isagu wuu doonayaa. Oo wuxuu ku bilawday qaabkiisii ​​caadiga ahaa – isaga oo siiya ballanqaad nebiyadeed oo gaar ah – iyo mar labaad iyada oo loo marinayo Yeremyaah. Tanina waxaan ku eegi doonaa qormadeenna dambe.

Halkee buu ka Yimi Ciise?

Qur’anku wuxuu ku sheegaya Ciise (Ciise –Naxariis iyo nabad galyo korkiisa ha ahaatee)  sidatan ‘Almasiix’.  Tani Maxay la macno tahay?  Halkeebuu ka yimi? Maxay dadka kiristaanku ugu yeedhaan  Karaaysti. Masiix ma waxa uu la macno yahay  sida Karaaysti oo kale mise waa wax is burinaya ama la qalday? Sabuurada ayaa inooga jawaabaysa su,aalahan Muhiimka ah. Si kasta ha ahaatee,si aad u fahanto qodabadan waxaad u baahan tahay marka hore in aad akhrido ‘sidee baa Baabaylka loo turjumay?’  sida xogtan loogu isticmaalayo halkan.

Bilawgii ‘Karaaysti’ 

Jaantuskan hoose waxaan raacay qaabka turjumaada sida ay sharaxday ee ah sida Baayblka loo turjumay? Laakiinse waxaan khaas ahaan  awooda saaray kalmada ‘Karaaysti’ee la isticmaalayo waayadan danbe injiilka ama axdiga cusub

‘ Ka La Doortay’= ‘ Masiix’= ‘ Kristos’
Kitaabka= Kitaabka Quduuska luuqada casriga ee manta.

Turjumaad magaca ‘Masiix’ waxa uu ka muuqda Cibraaniyadda iyo luqaadah cusub ee hada lagu turjumay.

Waxad arki kartaa  bilawgii luuqada Yuhuuda ee Sabuuradda in kalmadu ahayd Mashiyach’ kaas oo tilmaamaha luuqada qeexayo in uu yahay kii lasii saadaaliyay ama quduuska ahaa. Qaybo ka mida sabuuradda ayaa ka hadashay masiixa kali ah Laakiinse luuqada ingiriisa ee hadda (ama luuqadaha kale)  Kiristoos hadana waxaa loo sii turjumay in Giriiga laga soo miinguuriyo laguna turjumo ingiriisi (iyo luuqadaha kale casriga ah) sida Karaaysti  waa sida qaybta hoose lagu xusay #3 .sidaas oo ay tahay luuqada ingiriisiga karaaysti waxay leedahay cinwaanka lagu xusay dhanka sabuurada kaaso laga soo qaatay turjumid ahaan luuqada Yuhuuda lana keenay luuqada Giriiga hadana waxaa loo soo guuriyay. Sabuurada  waxaa si toosa loogu turjumay luuqadaha kale casriga si loo sii badiyo ‘Mashiych’ micnaheeda

Markaa Halkee ka yimi Masiixa Qur’anka?

Waxaan aragnay sida Karaaysti= Masiixa= kii la doortay kuwaas oo isku mid aad uga arki karto qaybo kala duwn oo kitaabka Baabaylka  laakiinse  sidee ayaa  Ciise ula xidhiidha Qur’anka? Si aan uga jawaabno su, Sawirkan hoose wuxuu sii balaadhinayaa qaabka uu ugu jiro Qur’anka kaas oo la turjumay afka Yuhuud iyo Giriiga ee Baabaylka .waxaad arki kartaa in aan ukala  qaybiyay afar oo kala ah #1 qaybta koowad laba qaybood .qaybta koowaad waxay la macno tahay sida loo qeexay asalkii hore Mashiyach ee afka Yuhuuda u sharaxayso. Jaantuskan hoosena wuxuu balaadhinayaa qaabka oo uu kujiro Qur’anku kaas oo la qorey ka dib qoraalka yuhuuda ka dib iyo Giriiga ka dib turjumaadiisa ee kitaabka Baabaylkawaxad arki kartaa in kalmada ‘mashiyach in loo turjumay (i.e si la macno ah) Qur’anka sida Masiix. Intaa ka dib markii dadka ku hadla Carabiga waxay u badaleen kalmada sida ingiriisiga hadana waxay dib ugu turjumeen sida ay tahay Masiih

Habka Turjumadu  waxay ina tusaysaa  kii la doortay =Masih=Messiah=karaaysti

Markaaan eegno asalka ogaanshaha waxaynu arki karnaa in ay dhamaan isku mid yihiin cinwaanka iyo dhamaan macnahooda oo idil sida tirade 4= Afar (four ingliish) =Kuwaatar(faransiis) 6-2 = 2+2.

Ciise waxaa la rajaynayay qarnigii koowaad

Marka loo eego ogaanshahan,bal aan samayno indho indhayn dhanka Kitaabka (Injiil) halkn hoose waxaa ah sida Boqor Herod uga falceliyay  markii nimankii xikmada ee ka yimi dhanka Bari ay u yimaadaan si ay u eegaan boqorka Yuhuuda ,qaybta ugu caaansan ee dhalahsada sayid ciise Masaxiix(NNKH) la ogaysiisay  , bilawgii Ciise, in kastoo si gaara ayna u khaysayn Ciise (NNKH).

3 Goortuu boqor Herodos waxan maqlay, ayuu welwelay, isaga iyo reer Yeruusaalem oo dhan. 4 Oo intuu isu ururiyey wadaaddadii sare iyo culimmadii dadka oo dhan, ayuu weyddiiyey meeshii Masiixu ku dhalan lahaa. (Matayos 2:3-4)

Waxaad arki kartaa fikrada ah in Ciise mar horeba si mujtamaca loo aqbalay sida Herod iyo la taliyayaashiisii dhanka diinta xataa ka hor inta aanu ciise dhalan(NNKH)  waxaana loo isticmaalay halkan isagoon isaga si gaara loogu xidhiiidhinayn maxa yeelay ,sida aan kor ku xusnay ciise wuxuu ka yimid Sabuurada(psalms) taas oo la qorey boqolaal sano ka hor axdigii Nabi Dauud (NNKH) waxaana si guud uwada akhriyeen yuhuuda qarnigii 1aad sida (boqor Herod)  ee Giriiga, Ciise wuxuu (uuna hada yahay) cinwaan,maaha magac waxaana halkan ku burinaynaa  fikradaha khaldan ee laga aaminsan yahay in kelmada KARAAYSTI tahay wax dadka kirstaanku sameeyay ay tahay sida boqortooyadii Roomaanka KONISTANTIIN  300 dhimashii ciise ka ee ay baahisay filmka sida Da Vinci Code. Cinwaankaasina wuu jirey boqolaal sano ka hor kirisaanka ama  boqortooyadii konistantiin iman xukunka..

Sida loogu sii sheegay Karaaysti’ Sabuurada 

Aan eegno sida ay u dhacday sii sheegista karaaysti sabuurada (psalms) kaas oo uu qorey Nabi Daauud (NNKH)  1000 sano ka hor Ciise aadna uga sii fog dhalahshada Ciise (NNKH) dhexdeeda

2 Boqorrada dhulku col bay u taagan yihiin, Taliyayaashuna waxay u wada tashadaan Rabbiga iyo Masiixiisa, iyagoo leh, 3 Silsiladahooda aan gooyno Oo xadhkahoodana aan iska fogayno. 4 Kan samada fadhiyaa wuu qosli doonaa, Oo Sayidku iyaga wuu ku majaajiloon doonaa.….”. (Sabuurada 2:2-4)

Sabuurada 2 Psalm 2 of Zabur  ayaa u akhrinaysa sidan (waxaan u dhigaynaa sida loo turjumay kirstos waxaad arki kartaa  Karaaysti cinwaanka sida loo

Hadda waxaad arki kartaa  Karaaysti sida akhristaha qarnigii koowaad u haystay .iyo turjumada danbe in ay wali isku macno:

Boqoradda aduunku waxay awood ayeey dhulka ku haystan… Waxayna ka diideen amarada Rabbiga iyo Ciise Masiix… Ilaaha samada fadhiya aad ayuu ula yaaba;  Ilaahay wuu burburiya boqoradda isku daya inay kibran…. Waxanu leyahay , “ Waxan dejiyeey boqorka  meesha Zion, buurta barakeysan… (Sabuurarda 2).

Laakiinse  Zabur (Psalms) ayaa sii iftiiminaysa in ay tani imanyso mar walba Karaaysi ama Masiii waxaan is dhinac dhigay sidii looga turjumay mid sida Karaaysi iyo mid sida Masiixa markaa waad arki kartaa halkan

Sabuurada  132- ee cibraaniyada Sabuurada  132 – ee Septuagint Sabuurada 132 lagu turjumay afka carabiga
Yaa Allah adoonkaagii Daa’uud dartii ha diidin ka la doortay,Alleh waa u dhaartay Daauud  dhaar la hubo taas oo burayn mid ka mid ah qoyskaaga ayaa ku dhaxli doona halkan waxaan ka yeeli doona una samayn doona iftiin kaas oo ah kii la doortay’’Yaa Allah adoonkaagii Daa’uud dartii ha diidin ka la doortay,Alleh waa u dhaartay Daauud  dhaar la hubo taas oo burayn mid ka mid ah qoyskaaga ayaa ku dhaxli doona halkan waxaan ka yeeli doona una samayn doona iftiin kaas oo ah karaaysti ’’Yaa Allah adoonkaagii Daa’uud dartii ha diidin ka la doortay,Alleh waa u dhaartay Daauud  dhaar la hubo taas oo burayn mid ka mid ah qoyskaaga ayaa ku dhaxli doona halkan waxaan ka yeeli doona una samayn doona iftiin kaas oo ah Masiix’’

Waxaad arki kartaa in sabuurada 132 in ay ay ka hadlayso mustaqbalka waxaa dhacaya sida sadaro badan oo kusaabsan  Tawraad iyo sabuurada.waa muhiim in la xasuusnaado  marka aad qiimaynayso sii saadaalinta . way cadahay in  sabuurada sii muujinayso ama sheegayso saadaalin  xataa iyadoo la eegayn kitaabka injiilka .Herod wuu ka war hayay in Nabiyadii axdigii hore ay sii sameeyaeen saadaalin qofka imanaya ‘Karaaysti” taas oo sabab u ah sida uu diyaar u ahaa magacaabistiisu.waxaa kaliya oo u baahnaa in la taliyaaashiisu u sharaxaan goorta ay tahay soo bixitaankiisu maxaa yeelay sabuurada si fiican uma aqoon , yuhuudu way ogaayeen in ay sugayaan Masiix ama (Karaaysi)  sida xaqiiqdu tahayna iyagoo og ay isdiidsiiyeen wixii subaarada iyo kitaabadii hore sii sheegen

Saadaalintii Tawraad iyo Sabuurada

Xaqiiqda Tawraad iyo sabuurada ee ay sii daadaaliyeen mustaqbalka  in ay la mid tahay albaab qufulan oo kale ,qufulka waxa loo sameeyay qaab ah in fure gaar ah oo kali ah furi karo.sidaas oo kalena axdigii hore waa sida qufulkaas oo kale .waxaan ku aragnay mar hore qoraalada in waaq dhicii waynaa ee Ibraahim(NNKH) iyo sidii loogu sii gudbiyay Musa(NNKH) iyo wiilka ka dhalan doona gabadha bikrada ah..

Imaanshaha Boqortooyada

Suurada ugu danbeysa Quranka, Suraat An-Nas ( 114 – An-Naas):

Waxaad dhahdaa «Nabiyow» waxaan ka magangeley Eebaha dadka barbaariya. Ee dadka xukuma. (Suurat An- Naas 114: 1-2)

Ilaah ayaa aha ka dunida iska leg oo Isaga ayaa Boqor u aha dadkiisa. Marka hadii uu Isagu yahay Boqor  marka waxa jirta boqortooyo. Sidee ayeey boqortooyada Ilaah u eeg tahay? Suraat al –Kawthar 108 ( Mid aan dhamaan) Taasi ayaa in siinaysa jawabta.

 Annagaa ku Sinnay Nabiyow Waadi Janno (iyo khary badan). (Suurat al-Kawthar 108:1)

Sidaas daradeed hadii Boqorku ina siiyo nimco aan dhamaneeyn, Boqortooyadiisuna waa mid aan dhamaan neeyn. Laakin maxay tahay dhamaansho la’aanshuhu? Taasii waxa looo muujiyeey Nebiyada.

Nebi Ishacyaah (NNKHH) waxa uu sii sheegay imaanshaha Wiil Bikrad ka dhalan doonay kaasoo ku oofsantay  dhalashadii Masiixa (pbuh) boqollaal sannadood kaddib. Arrintu si kastaba ha ahaatee, wax sii sheegidyo kale oo sabuurka ku jira yaa iyaguna waxa ay tilaamaya imaanshaha waqtiga nabadda iyo ammaanta.

Sida ku jirta Taariikhda dadka reer Binu Israa’iil, nebigii ahaa Boqor Daa’uud (NNKHH) ayaa waxa uu noqday qadkii ama silsiladdii boqortooyo ee uu Ilaah doonayey inuu dadka reer binu Israa’iil ku xukumo. Boqor Daa’uud dabadii waxaa noqday Sulaymaan (NNKHH) boqorradii kale badankoodna waxa ay noqdeen kuwo shar ah. In boqortooyadooda lagu dhex noolaadana waxa ay la mid ahayd sida keligii taliyeyaasha maanta; waxaana jiray colaad u dhexaysay dadka iyo quruumaha – sida manta oo kale; waxaa jiray musuqmaasuq iyo sad bursi ay kuwa maalqabeennada ahu ku amar taaglaynayaan sabool – sida manta oo kale; waxaa meel walba ka jirtay dhimasho iyo xumaan meel walba – sida manta oo kale. Balse qoraaga Sabuurku waxa uu sheegay in maalin iman doontay – oo mustaqbalka ah – ay xukuumad cusubi aasaasmi doontay. Waxa ay ahayd Boqortooyo leh caddaalad, naxariis, jacayl, iyo nabad. Nebi Ishacyaah (NNKHH)waxa uu sii sheegay sida boqortooyadan dhexdeeda ay noloshu ku ahaan doonto.

Oo isaguna quruumuhuu u kala garsoori doonaa, oo dad badan ayuu canaanan doonaa, oo iyana waxay seefahooda ka tuman doonaan marashiyo, warmahoodana manjooyin, oo quruunina quruun kale seef uma qaadan doonto, oo innaba mar dambe dagaal ma ay baran doonaan. (Ishacyaah 2:4)

Wax dagaal ahi ma jiraan! Tani maanta wax run ah kama aha dunideenna aan joogno. Wax sii sheegiddu kama hadlayso oo keliya colaadda dadka u dhexaysa, balse wax sii sheeig ah doorsoonka ku dhacaya bey’ada ama khayraadka dabiiciga ah.

6 Oo yeydu waxay la joogi doontaa baraarka, shabeelkuna wuxuu la jiifsan doonaa waxarta, oo weysha iyo dhasha libaaxa iyo neefka buuranu way wada joogi doonaan, oo waxaa iyaga hor kici doona ilma yar. 7 Oo waxaa wada daaqi doona saca iyo orsada, oo ubadkooduna way isla wada jiifsan doonaan, oo libaaxuna sida dibiga oo kale caws buu u cuni doonaa. 8 Oo caanonuuggu wuxuu ku dul cayaari doonaa godka jilbiska, ilmaha naaska laga gudhiyeyna wuxuu gacantiisa saari doonaa hogga abeesada. 9 Oo buurtayda quduuska ah oo dhan, waxba kuma yeeli doonaan, waxna kuma baabbi’in doonaan, waayo, dhulka waxaa ka buuxsami doona aqoonta Rabbiga, siday biyuhu badda uga buuxaan. (Ishacyaah 11:6-9)

Arriarrintani weli maysan dhicin. Laakiin wax sii sheegidyadu waxa ay si ballaadhan ugu tilmaamayaan cimriga nolosha iyo ammaan shakhsi ahaaneed.

Oo markaas dabadeedna innaba dhexdeeda ilmo dhawr maalmood jira, amase oday aan cimrigiisa dhammaysan lagama heli doono, waayo, ilmuhu wuxuu dhiman doonaa isagoo boqol sannadood jira, dembilaha boqol sannadood jirase wuxuu ahaan doonaa mid inkaaran. Guryay dhisan doonaan, wayna degi doonaan, oo beero canab ahna way beeran doonaan, midhahoodana way cuni doonaan. Intaanay dhawaaqin ayaan u jawaabi doonaa, oo intay weli hadlayaan ayaan maqli doonaa. Yeyda iyo baraarku way isla wada daaqi doonaan, libaaxuna sida dibi oo kale caws buu u cuni doonaa, oo boodhkuna abeesada quudkeeduu ahaan doonaa. Rabbigu wuxuu leeyahay, Buurtayda quduuska ah oo dhan waxba kuma yeeli doonaan, waxna kuma baabbi’in doonaan. (Ishacyaah 65:20-25)

Ammaan, nabad, ducooyin si toos ah looga soo jawaabo… Wax sii sheegidyadan oo dhan weli maysan dhicin. Balse waa laga Hadlay waana la Qoray. Qaar ayaa waxa ay u malaynayaan in wax sii sheegidyada khalad galay – laakiin kaamil ahaanshaha Astaanta Bikradda Wiilkeeda ayaa ina tusinaysa in aan taxaddar gaar ah u yeelanno – dhawrnana dhacdadeeda

Boqortooyada Ilaah

Haddii aan aad ugu dhabba galo waan fahmi karaa sababta aanay weli u dhicin. Wax sii sheegidyadan waxaa lagu qeexay macne ahaan Boqortooyada Ilaah – Ilaah maammulkiisa nafaha iyo hawlaha aadanaha. Akhri wax sii sheedid kale oo ku saabsan Boqortooyada Ilaah

10 Rabbiyow, shuqulladaada oo dhammu way kugu mahadnaqi doonaan, Oo quduusiintaaduna way ku ammaani doonaan.

11 Waxay ka hadli doonaan sharafta boqortooyadaada, Oo waxay ka sheekaysan doonaan xooggaaga,

12 Si ay binu-aadmiga u ogeysiiyaan Ilaah falimihiisa waaweyn, Iyo ammaanta haybadda boqortooyadiisa.

13 Boqortooyadaadu waa boqortooyo daa’imis ah, Oo dawladnimadaaduna way sii waartaa tan iyo ab ka ab.

14 Rabbigu wuu tiiriyaa kuwa kufa oo dhan, Oo wuxuu toosiyaa kuwa gota oo dhan. (Sabuurradii 145:10-14)

Tani waa wax sii sheegid uu bixiyey Boqorkii ahaa nebi Daa’uud (NNKHH) muddo 1000 ah Ciise ka hor (fur halkan markii Daauud iyo nebiyadii Sabuurku noolaayeen). Wax sii sheegiddan waxa ay noo tilmaamaysaa Maalin, marka Boqortooyada Ilaah la wada hoos tegi doono. Boqortooyadan waa mid leh ammaan iyo cajaa’ibo – mana aha mid waqti yar ah sida  boqortooyooyinka aadanaha – balse waa mid waaraysa. Tani weli maysan iman waana sababta aynaan u arag wax sii sheegidyadii kale ee nabadda ay tahay in ay timaaddo – maxaa yeelay nabaddiani Boqortooyada Ilaah ayey la imanaysaa.

Nebi kale oo sabuurrada ku jira oo la yiraahdo Daayeel (NNKHH) oo noolaa 550 Ciise Ka hor  oo joogay Baabuloon xilligii masaafuriska halkaa, ayaa isna sharraxaad ka bixiyey sida ay boqortooyadani ahaanayso.

Markii Nebi Daanyeel (NNKHH) uu noolaa oo la barbar dhigayo nebiyada kale ee ku jira Sabuurrada
Markii Nebi Daanyeel (NNKHH) uu noolaa oo la barbar dhigayo nebiyada kale ee ku jira Sabuurrada

Daanyeel (NNKHH) waxa boqorkii reer Baabilyood u fasiray riyooyin Ilaah u soo diray kuwaas oo ku ku saabsanaa wax sii sheegis ah sida ay boqortooyooyinka mustaqbalku noqon dooneen. Waa tan sidii Daanyeel u fasiray riyadiisii ku aaddanayd boqorkii Baabilyoon.

…Ilaaha samadu siiyey boqortooyada, iyo xoogga, iyo itaalka iyo ammaanta. Oo waxaa adiga dabadaa kici doona boqortooyo kaa xoog yar, iyo boqortooyo kale oo saddexaad oo naxaas ah oo dhulka oo dhan xukumi doonta. Oo boqortooyada afraadna waxay u xoog badnaan doontaa sida birta; waayo, birtu way jejebisaa, wayna ka adkaataa wax walba; oo sida birtu u burburiso kuwan oo dhan ayay u jejebin oo ay u burburin doontaa. Oo wakhtiga boqorradaas ayaa Ilaaha samadu dhisi doonaa boqortooyo aan weligeed la baabbi’inayn, ama dowladnimadeedu aanay dad kale uga wareegayn, laakiinse way jejebin doontaa oo baabbi’in doontaa boqortooyooyinkaas oo dhan, markaasay weligeed taagnaan doontaa. Waayo, waxaad aragtay dhagax buurta laga soo gooyay oo aan gacmo lagu gooyn, oo kala jejebiyey birtii, iyo naxaastii, iyo dhoobadii, iyo lacagtii, iyo dahabkii… (Daniel 2:36-45)

Boqortooyadani waxa ay ku bilaabmaysaa wax yar sidii (‘dhagax laga jebiyay buur) balse noqon doonta boqortooyo weligeed wax hoggaaminaysa, sida wax sii sheegiddii nebi Daa’uud (NNKHH) ee aan kor ku soo sheegnay. Haddaba maxay tahay sababta Ilaah uu Boqortooyadiisa ugu dhisayo sidan tartiibta ah? Maxay weli u iman la’dahay? Marka aad eegto, boqortooyooyinka oo dhan waxa ay leeyihiin dhismahan soo socda:

  • Boqor ama hoggaamiye
  • Muwaadiniin
  • Dastuur ama Sharci
  • Dabeeco

Haddaba tusaale ahaan, Kanada dhexdeeda, oo ah meesha aan ku noolahay, oo Boqortooyo leh. Kanada waxa ay leedahay hoggaamiye  – maanta lagu magacaabo Justin Trudeau oo ah raysal wasaaraheenna la doortay. Kanada waxa ay leedahay muwaadiniin – aan anigu ka mid ahay. Kanada sidoo kale waxa ay leedahay dastuur ama sharci go’aamiya xuquuqda iyo masuuliyadaha ay muwaadiniintu leeyihiin. Kanada waxa ay leedahay dabeecad, waana tan ay ugu taal qayb gaar ah oo dhulka ka mid ah oo siinaya, cabbir gaar ah muuqaal ahaan, cimilo, khayraad dabiici ah IWM. Waddammada oo dhan iyo boqortooyooyinka oo dhan, kuwe hore iyo kuwo dambeba, waxa ay leeyihiin afartaan qaab.

Aniga iyo Adigaba Waxaa nalagu Casumay Boqortooyada Ilaah

Si tan la mid ah ayey haddaba waxan uga dhex jiraan Boqortooyada Waxaan kor ku soo aragnay in Boqortooyadani ay leedanahay dabeecad gaar ah oo ah  (ammaan iyo waaritaan) Dastuur leh leh ( nabad, caddaalad, iyo is maqal dabeecdad fiican lIWM). Waalabada waa labada hab ee kale kuwa Boqortooyada Ilaah ka dhigaya mid macquulsan ee ah: Boqorkeeda iyo muwaadiniinteeda. Waxaan boqorka ku eegi doonnaa qormadeenna tan xigta. Haddaba waxaad naftaada weyddiisaa in ay doonayso in ay muwaadin ka noqoto Boqortooyada Ilaah. Waa sidan qabka uu nebi Ishacyaah (NNKHH), ugu sheegahy in aadanaha oo dhan ay ku casuman yihiin Boqortooyadan intii doonaysa.

Hoy, kuwiinna oomman oo dhammow, xagga biyaha kaalaya, xataa kii aan lacag haysanow, kaalaya, wax iibsada… lacagla’aan iyo iibla’aan ku qaata. Haddaba bal maxaad lacag ugu bixisaan wax aan cunto ahayn? Oo wixii aad ku hawshooteenna maxaad ugu bixisaan wax aan idin dherjinayn? Bal aad ii maqla, oo waxa wanaagsan cuna, oo naftiinnuna ha iskaga istareexdo barwaaqo miidhan. Dhegihiinna soo dhiga, oo ii kaalaya, i maqla oo naftiinnuna way noolaan doontaa, oo anna waxaan idinla dhigan doonaa axdi weligiis ah, kaasoo ah waxyaalahii naxariista lahaa oo la hubo ee aan Daa’uud u ballanqaaday. Rabbiga doondoona inta isaga la heli karo, oo isaga barya intuu dhow yahay. (Ishacyaah 55:1-6)

Ilaah wuu ugu yeedhay in ay dhammaan kuwa haraaddan ay boiqortooydan soo galaan, waana sida kuwii raacay boqor Daa’uud (NNKHH) d boqortooyadaaas balse. Laakiin runtu waxa ay tahay in Ilaah ina casumay, ahna inuu inaga doonayo in aan muwaadiniin ka noqono Boqortooyadiisa oo aan maammulkan nabadeed ku noolaanno. Marka ay halkan taagan tahay waxaa nah or yaar su’aalo badan oo ah sidee iyo goorma marka aan tixraacayno imaatinka Boqortooyadan taasoo aan sii wadi doonno qodobbo badan oo Sabuurrada ah oo ku saabsan Boqortoooyadan. Balse waxaa jirta hal su’aal oo kaliya oo aad ka jawaabi kartid: Ma doonaysaa in aad gashid Boqortooyadan?’

Calaamada wiil ka dhalan doona gabadh Bikrad ah

Soo Bandhigida Sabuur, Waxaan soo sheegnay in Nabiga iyo Boqorka Daa’uud (NNKH) bilaabay Sabuur loo waxyooday qorraalkii kitaabkii Sabuurrada ee Sabuur, iyo in buuggaagta kale ayaa markaas lagu daray nebiyadii ka dambeeyey.  Nebi aad u muhiim ah, loo arkaa in uu ka mid yahay nebiyada waaweyn (sababtoo ah buuggiisu uu aad u dheer yahay) ahaa Ishacyaah. Waxa uu noolaa muddadii 750 BC. Jadwal Taariikheedka hoose wuxuu muujinayaa markii Ishacyaah noolaa marka la barbardhigo nebiyada kale ee Sabuur.  Jadwal Taariikheedka Nabiga Ishacyaah (NNKH) oo leh qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Sabuur

Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur
Jadwalka Historical Nabiga Ishacyaah/Isayaah (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur – arki Isayaah

In kastoo Ishacyaah uu noolaa waqti dheer  (oo ku saabsan 2800 sano ka hor) wuxuu sameeyey wax sii sheegid badan oo saadaalinaya dhacdooyinka mustaqbalka, sida nebi Muuse (NNKH) horay ayaa lagu sheegay nebi baa imaan doona.

Waxayigiisa ayaa sii sheegay calamadaha mucjisooyinka ka leh sida Suraat At-Taxriim ( Suraat 66- Maamnuucid) ayaadaha 12 ayaa xoojinayaa.

Maryama bintu cimraanna xusuusta ee isdhawrtay, markaas malagu jeebka ka afuufay, rumaysayna Sharciga Eebe iyo Kutubtiisaba, kana mid noqotay kuwa Eebe adeeca. (Suurat At-Taxriim 66:12)

Maxay sharaxaysa Suurada At-Taxriim? Waxan aaynu dib u jaleecayna sharaxadii Nabi Ishaacyaha.

Sida loogu sharaxay soo Bandhigida Sabuur, boqorradii ka dambeeyey Suleemaan (NNKH) waxay ahaayeen kuwo shar leh, oo taasuna waxay ahayd mid dhabta ah waqtigii Boqorradda Ishacyaah. Sidaas buuggiisa waxaa ka buuxa digniin imaanshaha xukunka soo socda (oo dhacay muddo dhan 150 sano ka dib markii Yeruusaalem la burburiyey oo ay burburiyeen Baabuloon).  Si kastaba ha ahaatee, sidoo kale wuxuu sii sheegay in meel ka durugsan oo si u qoto dheer u eegay mustaqbalkiisa markuu Ilaah diri doono calaamad gaar ah – marnaba weli u dirin aadanaha. Ishacyaah wuxuu la hadlayaa Boqorka Israa’iil, waa kuwa faraca Daa’uud (NNKH), taas oo ah sababta calaamadan lagu soo hagaajiyay ‘Aqalka Daa’uud’ (Dawood)  Oo isna wuxuu yidhi, “Reer Daa’uudow, bal haatan i maqla, ma wax yar bay idinku tahay inaad dadka daalisaan?

Oo weliba Ilaahaygana miyaad daalinaysaan? Haddaba Rabbiga qudhiisa ayaa calaamad idin siin doona. Bal ogaada, gabadh bikrad ah baa uuraysan doonta, oo waxay dhali doontaa wiil, oo magiciisana waxay u bixin doontaa Cimmaanuu’eel. Wuxuu cuni doonaa subag iyo malab, ilaa uu aqoonsado inuu sharka diido oo wanaagga doorto. (Ishacyaah 7: 13-15)

Tani waxay ahayd hubaal saadaal geesinimo leh! Yaa abid maqlay naag bikrad ah oo wiil dhashay? Waxa ay u muuqatay sida saadaasha cajiib ah in sanado badan dad yaabay haddii ay jiraan wax qalad ah. Dhab ahaantii, nin si fudud u samaynaya male oo ku saabsan mustaqbalka ma sheegi karin –  oo horay u qoray, waayo, qof kasta oo ka soo jeeda abkii tagay inuu wax akhriyo – sida saadaasha ah u muuqda wax aan macquul aheyn. Laakiin waxaa ay ahayd.  Oo Badda Dhimatay ka jira maanta waxaynu og nahay in wax sii sheegiddan waxaa dhab ahaantii muddo dheer ka hor qoraalka la qoray –  boqolaal sano ka hor Ciise (NNKH) intuusan dhalan.  

Ciise Masiix (NNKH) waxaa la sii sheegay in uu ka dhalan gabadh Bikrad ah

Waxaan maanta, nool ka dib markii Ciise Masiix (NNKH), waxaan ka arki karnaa in ay ahayd wax sii sheegid soo socda. Nebi kale oo ku dhashay sidan ma jiro, xitaa haddii lagu daro Ibraahim, Muuse iyo Muxammad (NNKH) ka dhashay gabadh bikrad ah. Ciise Kaliya (NNKH), aadanaha oo dhan ee abid ku dhashay, ayaa dunida ku yimid sidan. Markaasaa Ilaah, boqolaal sano ka hor inta uusan dhalan, waxaa uu na siinay calaamad uu soo socdo iyo ayaa sidoo kale isku diyaarineysa in aan barano wax ku saabsan inanka soo socda ee gabadh bikrad ah dhali doonto. Waxaan xusi laba waxyaalood si gaar ah.

Ugu Yeedhay ‘Cimmaanuu’eel hooyadiis

Koow, wiilka soo socda ee gabadha bikrada ah dhashay waxaa hooyadiis ugu yeedhi doontaa “Cimmaanuu’eel ‘. Magaca kani waxaa macne loola jeedaa ‘Ilaah baa inala jooga “. Laakiin maxay taasi  macnaheedu yahay? Waxay u badan tahay in ay leedahay dhowr macne,  laakiin tan iyo markii uu wax sii sheegiddu lagu dhawaaqay in ay boqorrada xun in uu Ilaah xukumi doono wakhti dhaw, mid macnaha muhiim ahayd in marka wiilkan u dhalan doono waxa ay ahayd calaamad in Ilaah uusan ka soo horjeedin mar ahaa laakiin ‘Ilaah baa la joogay’. Markii Ciise (NNKH) uu dhashay, waxay u muuqatay dhab ahaantii sida reer binu Israa’iil u qaateen in Ilaah maadaama uu cadoowgoodu uu xukumayey. Dhalashada wiilka ee gabadha bikrad ahayd waxay ahayd calaamad in Ilaah baa la joogay, iyaga ka gees ah ma ahayn. Dhab ahaan, Injiilka Luukos diiwaan geliyey in hooyadiis Maryam (ama Mary) ku heestay heeso xurmadeed markii malaa’igtii siisay farriintii ee imaanshaha wiilkeeda. Heesahani waxay ku jireen kuwa soo socda:

“Maryanna waxay tidhi, Naftaydu Rabbigay weynaynaysaa, Ruuxayguna wuxuu ku   reyreeyey Ilaaha Badbaadiyahayga ah.Waayo, wuxuu eegay hoosaysnimada addoontiisa, Bal eeg, tan iyo hadhow qarniyada oo dhammu waxay iigu yeedhi doonaan tan barakaysan. Waayo, kan xoogga leh ayaa waxyaalo waaweyn ii sameeyey; Magiciisuna waa Quduus, Tan iyo ab ka ab naxariistiisu waxay gaadhaa Kuwa isaga ka cabsada. Wuxuu xoog ku sameeyey gacantiisa, Oo kuwii fikirradii qalbigoodii ku kibray ayuu kala firdhiyey. Kuwii xoogga lahaa ayuu carshiyadoodii ka soo dejiyey
Oo kuwii hooseeyey ayuu sarraysiiyey. Kuwii gaajaysnaa ayuu wax wanaagsan ka dhergiyey, Kuwii hodanka ahaana iyagoo madhan ayuu diray.
Midiidinkiisii Israa’iil ayuu caawiyey Inuu xusuusto inuu u naxariisto
Ibraahim iyo farcankiisii weligoodba (Siduu awowayaasheennii ula hadlay). (Lukoos 1: 46-55)

Waxaad arki kartaa in Maryam, markii lagu wargeliyay in ay heli doono wiil inkastoo iyadu ay ahayd bikrad, waxay u garteen in ay ka dhigan tahay in Rabbigeenna waxaa lagu xusuusto naxariistiisi Ibraahim (Ibrahim) iyo farcankiisa weligiis. Xukumidu ma ahayn macnaheedu in Ilaah uusan mar kale reer binu Israa’iil uusan la joogayn.  

Wiilka ay dhashay gabadh bikrad ah ‘waxay diiday waxa xun oo waxay dooratay waxa wanaagsan’

Qaybta cajiibka ah ee wax sii sheegiddan waxa weeye Ishacyaah in wiilkan ‘uu cuni doonaa subag iyo malab markuu ogaado in ku filan oo uu ku diidi karo qaladka oo uu ku dooran karo xaqa’. Waxa Ishacyaah leeyahay waa wiilkani, sida ugu dhaqsaha badan ee uu ku noqdo qaan gaar lehna aqli ku filan si uu u sameeyo go’aan qaadasho miyir qaba, waxa uu ‘Diidi doonaa qaladka oo uu dooran doonaa xaqa.’ Waxaan leeyahay wiil dhallinyaro ah. Waan jeclahay isaga, laakiin si dhab ahaantii in uusan isagu keligii ku diidi karin waxa qaladka ah oo uu ku dooran karo waxa xaqa ah. Xaaskayga iyo aniga waa in aan ka wada shaqeeyna, barnaa, xusuusinaa, waaninaa, barbaarinaa oo tusnaa tusaale fiican, anshixinaa, siinaa asxaab fiican oo suubban, hubinaa in uu u arko asxaab mudan ku dayasho habboon, iwm. In aan barnaa sidii uu u diidi lahaa wax qaldan oo uu u dooran lahaa waxa xaqa ah – Oo xitaa dadaalkayaga oo dhammina oo aannu u soo marnay wax damaanad lahubaayi ma uu jiro. Waalid ahaan, waxaan isku dayay inaan arrintan oo dhan aan u sameeyo, waxaa soo celinayaa xasuus aan carruurnimadaydii markii waalidiintay ay ku lug lahaayeen halganka noloshayda ay isku dayayeen in ay i baraan in aan barto ‘diidida qaladka oo aan doorto xaqa ‘.  Haddii waalidku uusan qaadan wakhti intaas le’eg oo uusan gelindadaalkaas dhammaantiis iyo shaqadaas,  laakiin ku sii dayso waxa jira waxaa dabcan qaadanaaya dabiiciga markaas taagan –  Ilmahaasu wuxuu noqonayaa mid aan ‘diidin qaladka oo aannan dooran xaqa’. Waxay u egtahay in sidii aan ula halgamayno uu ka dhanka yahay ‘cuf iimaaaneed’ halkaasoo sida ugu dhaqsiyaha badan aan ku joojino dadaalkaas oo dhammu uu ku tagaayo.

Tani waa sababta aan u qufulno guryaheenna irdahooda;  waana sababta dal kasta uu ugu baahan yahay ciidan nabadeed; waa sababta aan u leenahay bangiyada xogtooda in aan qarinno oo sir u ahaato qofka xisaabtaas iska leh; oo waa sababta aan had iyo goor u baahanahay sii samaynta sharciyada cusub ee dalalka oo dhan – maxaa yeelay, waxaan u baahan nahay in aan iska  ilaalino oo nafteena ka ilaalinno qofkasta maadaama aannan ‘diidid qaladka oo aan dooranno xaqa’.  

Nebiyadu xitaa marwalba ma diidaa qaladka oo ma doortaan qaxa

Oo kanu waa run xitaa Nabiyada. Tawreed ayaa diiwaan geliyey in labo jeer Nebi Ibraahim (NNKH) ku been abuurtay naagtiisa ku yidhaahdeen in ay ahayd walaashiis oo keliya (Biloowgii 12: 10-13 & Biloowgii 20: 1-2). Waxa kale oo la diiwaan geliyey in nebi Muuse (NNKH) uu dilay qof Masri ah (Baxniintii 2:12) iyo in hal mar uusan raacin amarka Ilaah (Tirintii 20: 6-12).  Nabi Muxammad (NNKH) waxaa lagu amray in uu dambi dhaaf weydiisto quraankan (Surah 47:19) – muujinaya in uusan had iyo jeer diidin qaladka oo uusan dooran xaq marwalba.

Ogow (kuna sugnowNabiyow) inaan Ilaah mooyeen Ilaah kale jirin, una dambi dhaaf waydii naftaada iyo mu’miniinta rag iyo haweenba. Ilaahna waa ogyahay dhaqdhaqaaqiinna iyo nagaadigiinnaaba. (Muxammad 47:19)

Xadiiskan soo socda ee ka yimid Muslim wuxuu muujinayaa sida ay dadaal ku tukaday dambidhaaf.

Abu Musa Ash’ari ayaa soo weriyey sidaana waxa aabbihiis in Rasuulka Alle (laga yaabaa in nabadgalyo korkiisa ha ahaato) loo isticmaalo in ay erayadan:

“Ilaahoow, dembiyadaydii, aan Jaahilnimo ii geeysay, ii dambi dhaaf in walaacaan oo waxaad ogtahay (arrimahayga) naftayda ku saabsan mid ka badan kaan annigu iska ogahay. Ilaahoow, iga sii agtaada dambidhaaf (Dambiyadayda oo aan annigu galay) dhab ahaantii ama haddii kale (iyo wixii aan u kasayn oo ula kac ah ku samaayey oo intaas oo dhammu (qaladaadkayga) waa igu jirtaa. Illaahoow, iga sii agtaada dambidhaaf qaladka oo aan ku sameeyey dhaqso ama raagtaa, oo aan ka go’an in asturnaanta ama farshaxanka dadweynaha iyo waxaad fiican ka war (iyaga) naftayda ka badan.
Adiguna waxaad tahay hore iyo intii dambeba, oo wax walba ka weyn, adigu waxaad tahay agtiisa ah.” (Muslim 35: 6563)

Tani waa arrin aad ula mid ah salaadda Nebi Daa’uud (NNKH) markii uu u tukaday dambi dhaaf dembiyadiisa aawadood:

Ilaahoow, iigu naxariiso sida raxmaddaadu tahay, Oo xadgudubyadaydana igaga tirtir sida naxariistaada badnaanteedu tahay.  Xumaantayda iga wada maydh, Oo iga nadiifi dembigayga. Waayo, anigu waan ogahay xadgudubyadayda, Oo dembigayguna hortayduu yaallaa had iyo goorba. Adiga keliya ayaan kugu dembaabay, Oo waxaan sameeyey wax hortaada ku xun, Inaad xaq ahaatid markaad hadashid, Oo aad daahir ahaatid markaad wax xukunto. Bal eeg, aniga waxaa laygu qabanqaabiyey xumaan, Oo waxaa hooyaday igu uuraysatay dembi. Bal eeg, waxaad uurka ka jeceshahay run, Oo meesha qarsoon waxaad iga ogeysiinaysaa xigmad. Haddaba geed husob ah igu daahiri, oo anna nadiif baan ahaan doonaa, i maydh, oo anna baraf cad waan ka sii caddaan doonaa. I maqashii farxad iyo rayrayn, Inay lafihii aad jejebisay farxaan. Wejigaaga ka qari dembiyadayda, Oo iga tirtir xumaatooyinkayga oo dhan. (Sabuurraddii 51:1-9)

Oo waxaynu aragnaa in nimankanu – in kastoo ay yihiin nebiyadii – halgankooda dembiyadooda oo ay u baahdeen in ay waydiistaan dambidhaaf. Tani waxay u muuqataa in xaaladani kawada simman yihiin aadanaha oo dhan – durriyadii Nebi Aadan. 

Wiilka Quduuska ah ee gabadh bikrad ah dhashay

Laakiin wiil kan uu sii sheegeen Ishacyaah uu diiday khaladka oo uu doortay xaqa dabiiciga ah markiiba ka da’diisii hore. Waa dareen isaga xagiisa ah.  Si ay taasu ku suurtowdo waa inuu yahay dhalasho ka duwan.  Dhammaan nebiyada kale, waxay awowayaashood, ka soo jeedaan Ibraahim oo ay ku abtirsadaan, oo ma uusan ‘diidid khaladka oo ma dooran waxa wanaagsan’ sida aan aragnay.  Sida ab ka ab maraa nooca aabbihiis farcankiisa, sidaas dabeecadda caasinnimo ee Aadan oo aan dhammaanteen ka dhaxalnay qofkasta oo innaga mid ahi xitaa nebiyadii. Laakiin wiilka ka dhashay bikradnimadda hooyadiis, qeexitaan ahaan,  ma uu ku abtirsan karo Aadan xagga Aabbihiis. Waalidka dhinaciisa wiilkan wuxuu noqonayaa mid kala duwan, oo sidaas waa in uu quduus ku ahaadaa. Tani waa sababta Quraanka, markaas muhiimada fariinta malaa’igta ku saabsan Maryam wiilkeeda bikrad-ku dhashay, ugu yeedhay wiilkii ‘quduus’

Kuna yidhi anigu waxaan uun ahay rasuulka Eebahaa inaan ku siiyo wiil daahir ah. Waxayna tidhi side iigu ahaan wiil anoosan i taaban dad, ahaynna mid xun (la tuhmo).  Wuxuuna yidhi waa sidaas, wuxuuna yidhi Eebahaa wuu u fudud yahay korkayga iyo inaan uga yeello calaamad dadka iyo naxariis xagayga ah waana arrin la xukumay (dhammeeyey). Way xambaartay (uurowday) waxayna u fogaatay mel dheer (durugsan). (Maryam 19: 19-22)

Nabi Ishacyaah (NNKH) wuxuu ahaa mid war cad, iyadoo Kutubtii ka dib xaqiijiyeen –  waxaa jiri doona wiil soo dhalan doonaa oo ay dhali gabadh bikrad ah, sidaas aan lahayn aabbe uunka ku nool, oo ma uusan lahayn dabeecadda dembiga, oo sidaas ku noqon doona Quduus.

 Dib u eegid Aadan iyo Jannada

Laakiin ma’ahan oo keliya buuggaagtii dambe ka hadleen imaanshaha wiilka gabadha bikrada dhashay. Waxaa sidoo kale halkaas joogay tan iyo biloowgii. Waan ku aragnay Calaamadaha  Aadan in Ilaah ka hadlay ballanqaadkiisii iyo shaydaan. Waxa aana halkan ku soo celiyaan.

“Oo colaad baan idin dhex dhigi doonaa adiga iyo naagta, iyo farcankaaga iyo farcankeeda; oo madaxaaguu burburin doonaa, adiguna cedhibtiisaad burburin doontaa.” (Biloowgii 3:15)

Ilaah baa fakirilahayd in Ibliis/Shaydaan iyo dumar labadaba yeelan doontaa “farcan ‘. Waxaa jiri doonaa ‘colnimo’ ama isnac u dhexeeya farcankaaga iyo naag iyo Shaydaan.  Shayddaan baa ku ‘dhufan doonaa cedhibta’ farcankii naagta halka farcankii naagta ‘burburin doonaa madaxa’ Shaydaanka. Xiriirkan waxaa laga arki karaa jaantuskan hoosta ka muuqda.

xiriirka u dhexeeya dumar iyo Shaydaan iyo Caruurtooda in Tawreed
jilayaasha iyo Dabeecadaha iyo xidhiidhkooda uu Eebe balan qaadka Janada noo siiyey

Fadlan xus oo la soco in Ilaah aanu weligeed ninna u ballanqaadin faraciisa sida uu ugu ballanqaaday naagta. Tani waa arrin aan caadi ahayn, gaar ahaan sida loo siiyey xoojinta wiilasha soo socda iyada oo loo marayo awowayaashii, Tawreed, Sabuur & Injiilka (Kitaabka/ Quduuska ah). Dhab ahaan, mid ka mid ah waxyaabaha lagu eedeeyo ee ay ku eedeeyaan nimanka  reer galbeedka casriga ah waa in ay iska indhatireen abtirsiga loo marayo haweenka. Waa ‘xaqiraad’ Indhahooda sababta oo ah waxa kaliya oo la tixgelinayaa waa aabbe-tirsiga binu-aadmiga. Laakiin kiiskan waa kala duwan yahay – ma uusan jirin ballanqaad farcan ah ( ‘asaga’) ka imaanaya nin. Waxa uu leeyahay oo kaliya in ay jiri doonaan farcankaaga ah ka soo baxaya naagtii, oo aan sheegin nin.

Ishacyaah ‘wiilka gabadha bikrada dhashay’ WAA ‘farac dumar’

Haddaba marka laga eego Ishacyaah ee wax sii sheegistiisa in wiil ay dhali doonto gabadh bikrad ah waa ay iska cadahay in waxa loogu tala galay xataa muddo dheer ka hor janada ahaa in faraca  (wiilka) ka iman doona qof dumar ah oo kaliya (sidaas bikrad ah). Waxaan idinku boorinayaa in aad dib u noqotaan oo aad akhrisaan doodan ee Calaamada Aadan dhinacaasi aad ka arki doontaa in ay tahay mid ku ‘habboon’ . Dhamaan wiilasha Aadan tan iyo biloowgii taariikhda la kulmay dhibaato la mid ah hadii aysanba ‘diidayn qaladka oo aysan dooranayn wuxuu yahay xaqu’ sida awowgeen Aadan sameeyey.  Markaasaa Ilaah, xaq ka dibna marka dembiga dunida uu yimid, sameeyey ballanqaad qarsoon in qof quduus ah oo aan ka iman Aadan ayaa iman doono oo uu ‘burburin doono’ Shaydaanka madaxiisa.

Laakiin sidee buu wiilkan quduuska ah u samayn doonaa? Haddii ay ahayd in fariin siinayo ka timid xaga Ilaah, nebiyada kale sida Ibraahim iyo Muuse (NNKH) ayaa iyagoo daacad ah gudbiyey fariimihii loo soo dhiibay. Maya, doorka wiilkan quduuska ah waa ka duwanaa, laakiin si aan u fahamno waxaan u baahan nahay in aan sii sahminaan Sabuur.

Soo Bandhigida Sabuur

Dawood ama Daa’uud (sidoo kale David – NNKH) waa mid aad muhiim ugu ah nebiyada dhexdooda. Nebi Ibraahim (NNKH) ayaa bilaabay wakiilnimdiisa cusub (waxa weeye jidka Ilaah ee la xidhiidhka dadka)  ballankii Faracoodii iyo quruun weyn –  Ka dibna siiyey allabari weyn. Nabi Muuse (NNKH) oo ka xoreeyay reer binu Israa’iil addoonsigii – Iyada oo Allabariga Kormaridda – Ka dibna wuxuu iyagii siiyey Sharci si ay u noqondaan quruun. Laakiin waxa ka dhinnaa waa boqor, kaasoo u talin lahaa sidan oo kale in ay helaan barakada halkii inkaarta xaga Ilaah ka yimid. Daa’uud (NNKH) waxa uu ahaa boqorkaas iyo nebigaas. Waxa uu bilaabay wakiilnimada kale – halka Boqorradda ay talada hayaan xagaas Yeruusaalem.

Kumuu ahaa Boqor Daa’uud (David – NNKH)?

Waxaad ka arki kartaa waqtiyada ee taariikheedka reer binu Israa’iil, wakhti taariikheedka reer Binu Israa’iil, in Daa’uud (NNKH) waxa uu noolaa muddadii 1000 BC, kun sano ka dib markii Ibraahim (NNKH) iyo 500 oo sano ka dib Muuse (NNKH).

Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur
Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur

Daa’uud (NNKH) waxa uu ku bilaabay sida adhijirku u kalimo idaha qoyskiisa.  Oo cadaawaha ugu  weyn oo reer binu Israa’iil – Jaaluud – hoggaamiyey ciidan qabsaday reer binu Israa’iil, oo reer binu Israa’iil ah ayaa niyad jab ku timid oo waa laga adkaaday. Daa’uud (NNKH) si kastaba ha ahaatee loolan Jaaluud iyo isaga oo ku dilay dagaalkii. Waxay ahayd mid cajiib ah in wiil dhalinyaro ah oo adhijir ahi u gaysan karto askari awood weyn  oo uu Daa’uud (NNKH) ku noqday caan.  Markaasaa reer binu Israa’iil ka adkaadeen cadaawayaashooda. Quraanku waxa uu inoo sheegayaa dagaalka u dhexeeya Daa’uud (NNKH) iyo Jaaluud Aayadahan soo socda

Markaasay (Mu’miniintii) jabiyeen Gaaladii idinka Eebe, wuuna dilay Daa’uud Jaaluud, wuxuuna siiyey Eebe Daa’uud xukun iyo xigmo (Nabinimo iyo Cilmi) wuxuuna baray wuxuu doono, hadayan jirin ku reebidda Eebe dadka qaarkood qaarka (kale) waxaa fasaadi lahaa dhulka haseyeeshee Eebe waa fadli u saaxiib (u deeqe) Caalamka (Aayadda 2:251 – Al-Baqarah) ​​

Daa’uud caanimadiisa sida dagaalyahan ayaa sii xoogaystay ka dib markii dagaalkan. Si kastaba ha ahaatee, wuxuu noqday Boqor oo kaliya ka dib markii waayo aragnimo dheer oo adag maxaa yeelay, wuxuu ahaa mid cadow badan, labada dibadda iyo reer binu Israa’iil, ayaa isaga ka soo horjeeda. Buuggaagta ee aniga iyo II Samuu’eel ee Kitaabka Quduuska ah (al Kitab) sheekeeyo, kuwaasoo halgankii iyo guulshii ee Daa’uud (NNKH). Samuu’eel (NNKH) wuxuu ahaa nebigii subkay Daa’uud (NNKH) sidii Boqor.

Daa’uud (NNKH) ayaa sidoo kale wuxuu caan ku ahaa sida muusikada oo uu Ilaaheey u curiyey  in ka kooban heeso iyo gabayo qurux badan. Tani waxa lagu sheegay Quraanka aayadahan soo socda

Ku Samir (u adkayso waxay sheegi xusuusana addoonkaygii Daa’uud ahaa ee xoogga lahaa, wuxuuna ahaa noqosho (Toobad keen) badane. Annagaa u sakhirray (u fududaynay) Buuraha, wayna la tasbiix sadaan galab iyo subaxba. Shimbirahana waa loo kulmiyey, dhamaantoodna waxay u noqdaan (adeecaan) Eebe. Waana adkaynay xukunkiisa (Daa’uud) waxaana siinnay xigmad (Nabinimo) iyo fahmo iyo hadal caddayn (iyo garsoorid). (Aayadda 38: 17-20 Saad)

Aayaadkani waxay  xaqiijinayaan dagaalyahan Daa’uud xoogiisa (NNKH), laakiin sidoo kale  ‘mahadda’ oo waxay ahayd sida ugu quruxda badan, sida gabayadii shimbiraha ee uu u mariyey abuuraha.  Markaasaa Boqorkii waxaa  la  ‘siiyey’ xigmadda  ‘hadalka’ oo uu Ilaah siiyey Isaga qudhiisu. Heesahan iyo gabayaddan ee Daa’uud (NNKH) waxaa lagu duubay oo lagu kaydiyey buuggii ugu horeeyey ee Sabuur (ama Saboor) – waxa loo yaqaan Sabuur. Sababtoo ah xigmadda hadalkiisa waxaa isaga siiyey Ilaah, Diiwaankan ee Daa’uud (NNKH) wuxuu ahaa mid Quduus ah oo sidoo kalena loo waxyooday sidii Tawreedka . Quraanku waxa uu sharaxayaa sida tan:

Eebahaana waa ogyahay waxa ku sugan samooyinka iyo dhulka, dhab ahaan baana ugu fadilnay Nabiyadda qaarkood qaarka (kale) waxaana siinay Nabi Daa’uud Sabuur. (Aayadda 17:55 – Isra)

Suleeman – oo sii waday Sabuur

Laakiinse kuwanu waa qoraallo loo soo waxyooday oo kumaysan soo afjarinmin Daa’uud (NNKH) kaasoo ku dhintay da’ weyn isagoo ah Boqor. Wiilkiisa oo dhaxalka lahaa waa Suleeman (ama Sulaymaan – NNKH), sidoo kalena waa loo soo waxyooday Ilaah baana siiyey xigmad. Quraanku wuxuu ku tilmaamay sidan:

Waxaan siinnay Nabi Daa’uud (wiilkiisa) Suleymaan ahaa wuxuuna ahaa addeec (Eebe) oo fiican toobad keen badan.  (Aayadda 38:30 – Saad)

Iyo

Xusuuso (Nabi) Daa’uud iyo (Nabi) Suleymaan markay xukumayeen Beerta markuu daaqay adhi qoom (dad) waxaana ahayn kuwa xukunkooda u maraga (arka).  Waxaana fahansiinay Sulaymaan, dhammaanna waxaan siinnay xukun iyo cilmi, waxaana u sakhirray Daa’uud buuraha iyagoo la tasbiixsan iyo shimbiraha waana fallaa “karraa”.  (Aayadda 21: 78-79 – Anbiyaa)

Waxaan siinnay Daa’uud iyo Sulaymaan cilmi, waxayna dheeheen mahad Ilaah baa iska leh ee ah kan naga fadilay wax badan oo addoomadiisa mu’miniinta ah! (Aayadda 27:15 – Naml)

Sidoo kale Suleeman (NNKH), waa sii waday isagoo intaa ku daray buuggaagta loo waxyooday ee xigmadda Sabuur. Kulubtiisa waxaa loo yaqaan Maahmaahyadii, Eesleesiyaastiyaas, iyo heesihii Sulaymaan.

Sabuur oo sii socotay iyadoo Nabiyadii kalena ay sii wadeen

Laakiinse dhimashadii Suleeman (NNKH), Boqorraddii ka dambeeyey kumaysan guulaysay in ay raacaan Tawreedka iyo kuwii ka midka ahaa boqorradii ka dambeeyey lama siiniin farriimo loo soo waxyooday.  Kaliya Daa’uud iyo Suleeman (NNKH), dhammaan boqorraddii reer binu Israa’iil oo dhan, haddaan qoraallada waxyiga Ilaah – waxay ahaayeen nebiyo iyo sidoo kale boqorro.  Laakiin boqorradii ka dambeeyey Suleeman, Ilaah baa soo diray nabiyo sida farriimo digniineed. Yunus (ama Yoonis) Nebi liqay kalluun weyn oo ahaa mid ka mid ah nebiyadaas (Surah 37: 139-144). Tani waxay sii socotay qiyaastii 300 sano – iyadoo nebiyo badan la soo diray. digniintooddii, qoraallada iyo nebiyadda ayaa sidoo kale lagu daray buuggaag loo soo waxyooday ee Sabuur. Sida halkan lagu sharaxay, ahaayeen reer binu Israa’iil oo ugu dambayntii la qabsaday oo ay tarxiileen Baabuloon loona tarxiilay Baabuloon, Markaasay Yeruusaalem ku noqdeen oo hoos yimaadeen Cayruus, aasaasihii Boqortooyaddii reer Faaris ahaa. Iyada oo wakhtigan nebiyadii sii socdeen lana soo diray si ay farriimaha u sii gudbiyaan –  iyadoo fariimahaasi lagu qoray buugaagtii ugu dambaysay ee Sabuur.

Sabuur – sugidii imaantinka Masiix

Oo nebiyadani oo dhammi waa kuwo muhiim noo ah sababtoo ah, oo ku dhex jira digniinahooda, waxay sidoo kale dhigeen aasaaskii Injiil. Dhab ahaan, horyaalka ‘Masiix’ waxaa soo bandhigay Nabi Daa’uud (NNKH) markii hore Sabuurka (qayb ka mid ah Sabuur ee uu ku qoray) iyo nebiyada ka dib sii sheegay in faahfaahin dheeraad ah oo ku saabsan Masiix soo socdo. Tani waxay ahayd gaar ahaan muhiimad la siiyey fashilka Boqorraddii ka dib in ay raacaan Tawreedka, iyo fashilaadda reer binu Israa’iil uu u hogaansamaan Ammarradda. Ballanqaadkii, rajo iyo doonista Masiix imaanshihiisa ayaa la sii sheegay in macnahaasi ka dambeeyo guud ahaa guuldarradda dadka maalintaas. Sida nebiyada iyagoo eegaya mustaqbalka, sida Muuse (NNKH) ayaa loo baahan yahay Tawreedka. Oo waxa la sheegay kuwan la hadlaysa annaga ee maanta casriga ah  kuwa naga mid ah, kuwaas oo sidoo kale ku guuldareystay in ay ku noolaadaan sida saxda ah, waxaynu og nahay inaannu.  Masiix waxay ahayd in uu noqdo tiir rajo meel fashilku ku badan yahay.

 Sidee Ciise Masiix (NNKH) u arkay iyo sida uu u isticmaalay Sabuur

Dhab ahaan, nebi Ciise Masiix qudhiisu waxa uu isticmaalay Sabuur si uu u caawiyo saaxiibbadiis iyo kuwa raacsan isaga si ay u fahmaan Injiil iyo doorkiisa Masiix. Waxa ay leedahay waxa ku saabsan Ciise Masiix in

Markaasuu ka bilaabay Muuse iyo nebiyada oo dhan, Qorniinka oo dhanna ayuu uga micneeyey wixii isaga qudhiisa ku saabsanaa.  (Luukoos 24:27)

Odhaahda ‘iyo nebiyada oo dhan “waxa loola jeedaa nebiyadan ee  Sabuur waxay raaceen Tawreedkii Muuse (NNKH). Ciise Masiix (NNKH) wuxuu doonayay in saaxiibbadiis fahmaan sida Sabuur u bareen oo isaga ka sii sheegay imaantinkiisa wax ku saabsan. Ciise Masiix (NNKH) ka dibna sii waday in uu baro iyaga:

Wuxuu ku yidhi, “Kuwani waa hadalladaydii aan idinkula hadlay intii aan weli idinla jiray. Waa inay noqdaan wax walba oo sharciga Muuse iyo nebiyadii iyo sabuurrada laygaga qoray oo igu saabsanaa. Markaasuu garashadooda u furay si ay u gartaan Qorniinka.” (Lukoos 24:44-45)

Marka ay halkan waxaa loola jeedaa ‘Nebiyadii iyo Sabuurrada’ waxaa loola jeedaa buugga ugu horeysay ee Sabuur ee uu Daa’uud qoray (Sabuur) kadibna buugaagta ka dib in lagu daray (‘Nebiyadii’). Ciise Masiix (NNKH) loo baahan yahay in ‘furo fikirradoodii’ ka dibna kaliya ay awoodaan in ay ‘fahmaan Qorniinka ” (micnaheedu yahay Kutubtii muhiimka ah Tawreed iyo Sabuur) noqon lahaa. Hadafkayagu ee taxanahan xiga ee maqaalladan waa in la raaco waxa Ciise Masiix (NNKH) tusnay Buuggaagtan si aan aad u furi kartaa maskaxda iyo kadibna aad fahmi kartaan Injiilka.

Daa’uud (NNKH) iyo Nebiyadii ee Sabuur Jadwal Taariikheedka

Muuqaalkan hoose ayaa koobaya ugu (laakiin dhammaantood ma’ahan maadaama uusan jirrin qol dhammaantood iskuga keenni kara) nebiyadaas.  Dhererka ulaha gudban waxay muujinayaa nolosha qofkasta oo Nebi gaar ah. Midabka ku xardhan Jadwal Taariikheedka waxaa daba socdaa xaaladda reer binu Israa’iil, si la mid ah sidii markii aan raacnay taariikhdooda ka ah barakada iyo inkaarta of Muuse.

Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur
Jadwalka Historical Nabiga Dawood (SCW) iyo qaar ka mid ah nebiyadii kale oo Zabur

Waxaan la sii sheegidda sii: Calaamada wiil ka dhalan doona gabadh Bikrad ah