55 Dumarkii kala yimid Galili ayaa daba socday oo arkay xabaashii iyo sida meydkiisii loo dhigay. 56 Markaasay noqdeen, oo dhir udgoon iyo cadar soo diyargareeyeen. Sabtidiina way nasteen sida qaynuunka u ahaa.
Luukos 23: 55-56
Haweenku waxay doonayeen inay diyaariyaan meydka Ciise
laakiin waqtigu wuu idlaaday oo sabtidu waxay bilaabatay fiidkii jimcaha markay
ahayd qorax dhaca. Tani waxay ahayd
maalintii 7aad ee todobaadka Yuhuuddana looma oggolaan inay shaqeeyaan
maalintan. Amarkani wuxuu dib ugu noqday
qoraalkiii abuurista ee Tawreedka. Eebe
wax walba wuxuu ku abuuray 6 maalmood gudahood.
Sida ku qorani:
amada iyo dhulkuna way dhammaadeen, iyo waxa badan ee ku jira oo dhammuba. 2 Maalintii toddobaadna Ilaah wuu dhammeeyey shuqulkiisii uu sameeyey; oo maalintii toddobaad ayuu ka nastay shuqulkiisii uu sameeyey oo dhanba.
Bilowgii 2: 1-2
Sidaa darteed dumarku in kastoo ay doonayeen inay jidhkiisa
diyaariyaan, way u hoggaansameen Tawreedka wayna nasteen.
Laakiin wadaaddada
sare shuqulkoodii waxay sii wadeen sabtida.
Injilku waxaa ku qoron kulamadii ay la yeesheen guddoomiyaha.
62 Maalintii dambe oo ku xigtay Maalintii Diyaargarayska, wadaaddadii sare iyo Farrisiintii waxay u wada yimaadeen Bilaatos, 63 oo waxay ku yidhaahdeen, Sayidow, waxaannu xusuusan nahay in khaa’inkaasu yidhi, intuu weli noolaa, Saddex maalmood dabadeed waan soo sara kacayaa. 64 Haddaba amar in xabaashii aad loo dhawro ilaa maalinta saddexaad inaan xertiisu iman oo xadin oo aanay dadka ku odhan, Kuwii dhintay wuu ka soo sara kacay, oo aanay khiyaanada dambe ka sii xumaan tii hore. 65 Bilaatos wuxuu ku yidhi, Waardiyayaal baad leedihiin. Taga oo adkeeya in alla intaad adkayn taqaaniin. 66 Markaasay tageen, iyaga iyo waardiyayaashii, oo xabaashay soo adkeeyeen, dhagixiina way shaabadeeyeen.
Matayos 27: 62-66
Maalintii sabtida ahayd ayay wadaaddadii sare arkeen iyagoo
ku ilaalinaya meydka qabriga. Meydka
Ciise wuxuu ku nastay geerida halka haweenkuna ku nasteen addeecid maalintaas
sabtida ee todobaadka barakaysan.
Jadwalku wuxuu muujinayaa sida ay u nasteen maalintaas oo u ekeyd
maalintii 7aad ee Abuurista halkaasoo Tawreedku sheegayo in Eebbe ka nastay
Abuurka.
Sabtidii ku Nasashada dhimashada ee Ciise Masiixa.
Laakiin tani waxay ahayd nasasho aan xasilloonayn
kahor soo-bandhigidda awoodda. Suuradda
al-Fajr (Suuradda 89 – Waag beri) waxay na xusuusinaysaa sida ay muhiimka u tahay waa beriga habeenka madow ka dib. Nasashada maalinta waxay u muujin kartaa
waxyaabo la yaab leh ‘kuwa wax fahmay’.
By maalinta nasashada
Waxaan ku dhaartay Habeennada laba jeer shan;
Isaga oo siman oo aan caadi ahayn (ka duwan yahay);
Iyo Habeenku markuu tago.
Miyayna kujirin waxyaalahan dhaar (ama caddeyn) kuwa caqliga leh?
Suuradda al-Fajr 89: 1-5
Maalintii xigtay
guul la yaab leh ayaa dhacday sida aan halkan ku
aragno.
Qurayshta
(ama Quryashi) waxay ahayd qabiilka Carabta ah ee gacanta ku hayey Makka iyo
Kabcada, waxayna ahayeen qabiilka uu ka yimid nabi Maxamed. Suuradda Quraysh (Suuradda 106 – Quraysh)
waxay sharaxaysaa axdiyada wanaagsan ee ay Qureesheedu ku raaxaysteen.
Caadaysigii Qureesheed.Ay ka caadayeesheen Safarka Xagaaga iyo Jilaalka darteed.
Suuradda Quraysh106: 1-2
Laakiin
Suradda Yoonis (Suuradda 10 – Yoonis) ayaa ka sheekeynaysa wixii dhacay markii
nebi Maxamed fariinta u qaaday farriinta Qureeshta,
Dadka ma waxaa la yaab ku Noqotay inaan u waxyoon Nin ka mida u Dig Dadka, uguna Bishaaree kuwa Rumeeyey inay ku leeyihiin Camal fiican Eebahood agtiisa, waxay Dheheen Gaaladiina kani waa Sixirrow Cad.
Suuradda Yunus 10: 2
Markii la diidey fariintiisii, Surah
Al-Qamar (Surah 54 – Dayax) wuxuu uga digay Qurayshta inay la kulmaan …
Ma Gaaladinnan baa ka khayr badan kuwaas mase dambi la’aanbaa idiin ku sugan Kutubta.Mase waxay dhihi koox guulaysan yaanahay.Waa la jabin kooxda, Dabadayna jeedin.Saacadda (Qiyaame) yaa ballan u ah, Saacadduna iyadaa daran oo khadhaadh.
Suuradda Qamar 54: 43-46
Waxaa
kale oo Surada Yoonis sharaxaysaa in inkastoo nebiyada badankood iska dhega
tireen dhageeystayaashooda(sida Qurayshta), haddana waxaa ka reeban – Nebi
Yoonis
maxay u jiriwayday Magaalo rumeysa (Xaqa) oo uu anfaco Iimaankeedu, laakiin Qoomkii (Nabi) Yuunus markay nimeeyeen waxaan ka faydnay Cadaabkii dulliga ee Adduunka, waxaana u raaxaynay tan iyo Muddo.
Suradda Yunus10:98
Nebi Yoonis waxaa loo diray dad
shisheeye.walina way heleen farriintiisa. Laakiin isagu ma uusan aqbalin
kaalintiisii isagoo isku dayaya inuu ka cararo waxaa liqay kalluun weyn isagoo nool.
Suuradda Al-Qalam (Surah 68 – The Pen) waxay sharaxayaa sida uu isagoo
kujiro kalluunka uu uga toobadkeeyay amardiidadiisii,
isla markaana dib loogu soo celiyey nebinimadiisii.
Ku samir Xukunka Eebe hana noqonin sidii Saaxiibkii Xuudka (Mallayga Yuunus) markuu naadiyey Eebihiis isaga oo walbahaarsan.Haddan naxariista Eebe haleelin waxaa lagu tuuri lahaa Cidlo (bannaan) isagoo la dagaalay.Waxaase doortay Eebihiis wuxuuna ka dhigay kuwa wanaagsan.
Suuradda Al-Qalam 68: 48-50
Sidii Nebi Maxamed, Ciise Maxiixina
wuxuu u tagay dadkiisii (Yuhuuda) oo iyagu waxay ku eedeeyeen sixir oo
fariintiisii way diideen. Markaa Ciise
Masiix wuxuu sidoo kale uu nabi Yoonis ogu yeeray sida calaamad.Maxaase loogala
jeedaa calaamad?
Ciise
Masiix dadkiisa aya wax ka wediiyay awoodiisa.
Xiligaas Waxbaristiisa waxaa ku wareeray
hoggaamiyeyaasha diinta (waxaana ka mid ahaa imaamyada). Gaar ahaan waxay isweydiinayeen Amarka uu
wato. Tusaale ahaan, dhammaan isagu
runtii awood ma u lahaa inuu u bixiyo naxariista Eebbe dadka dambiilayaasha ah,
iyo awoodda ma u leeyahay inuu ku bixiyo
gelitaanka Boqortooyada Ilaah? Markaana
hoggaamiyeyaashii diinta ayaa waydiiyey calaamad uu ku caddeeyo
xukunkiisa. Injil waxaa ku qoran wada
hadalkoodii waa:
Ciise wuxuu tilmaamayaa Calaamadahii Yoonis
(Yunus) waa sida ku qoran
38 Markaas qaar culimmada iyo Farrisiinta ah ayaa u jawaabay oo ku yidhi, Macallimow, waxaannu doonaynaa inaannu calaamo kaa aragno. 39 Markaasuu wuxuu u jawaabay oo ku yidhi, Qarni shareed oo sina leh ayaa calaamo doonaya, calaamona lama siin doono calaamada nebi Yoonis maahee. 40 Waayo, sida Yoonis saddex maalmood iyo saddex habeen caloosha nibiriga ugu jiray, sidaasuu Wiilka Aadanahuna saddex maalmood iyo saddex habeen caloosha dhulka uga jiri doonaa. 41 Nimanka Nineweh waxay xisaabta isla taagi doonaan dadka qarnigan, wayna xukumi doonaan, waayo, waxay ku toobadkeeneen wacdigii Yoonis, oo bal eeg, mid Yoonis ka weyn ayaa halkan jooga.
Matayoos 12: 38-41
Waqtiga
Taariikhda ee Nbi Yoonis
Ciise Masiix wuxuu ku jawaabay isagoo
tilmaamaya nebi Yoonis (oo sidoo kale loo yaqaan Yunus ama Yunis). Waxaad ku arki kartaa jadwalka hoosta ku yaal
in nabi Yuusus noolaa 800 sano ka hor Ciise Masiix.
Nebi yoonis jaantuus taariikheed
tusaya isaga iyo Nebiyadii Axadigii hore
Nabi
Yoonis iyo waxa uu Quraanka ka sheegaayo.
Yoonis wuxuu qoray Kitaab
ku jira Qoraaladii nabiga. Laakiin Quraanku wuxuu ku soo koobaya buuggiisa
sidan waa:
Nabi Yuunusna wuxuu ka mid ahaa Rasuulladii (ladiray).Xus markuu kudhuuntay (kucaray) Doontii buuxday.Oo uu qoriritay nodayna mid laga reeyey. (Baddana lagu tuuray).Maka dia ditelan oleh ikan besar dalam keadaan tercela.Hadduusan noqonin kuwa Eebe u tasbiixsada (xusa).Wuxuu kanagaan lahaa calooshiisa tan iyo maalinta lasoo bixin dadka.
As-Saffat37: 139-144
Nebi Yuusus waxaa liqay kalluun aad u wayn
maxaa yeelay wuxuu ka cararay hawshii uu Eebbe siiyay si uu ogu wacdiyo
toobadda magaaladii Ninweh oo waqtigan la joogo u dhow Mosuul ee dalka Ciraaq.
Aqoon yahaynka diinta Islaamka oo la yiraahdo ayaa sidan ka yiri aayadahaa:
Tani waa sarbeeb. Tani waxay ahayd aasitaankii iyo qabrigii Yoonis. Hadduusan toobad keenin ma ka bixi wayayy jidhkii liqay isaga, ilaa Maalinta soo sara kicidda ama Qiyaame , goorta Dadka dhintay oo dhan la soo sara kicin doono.
waa qoraalka Xusuusinta 4125 ee Yuusuf Cali uu ku turjumay Qur’aanka
Sidaa darteed, isagoo ku jira kalluunka
dhexdiisa waxaa lagu xukumay xukun shimasho ah taasoo caadi ahaan laga sii dayn
doono Maalinta Qiyaame.
Nebi Yuusus wuxuu Kitaabkiisii uu
qoray sheegayaa
Kitaabka Yoonis wuxuu faahfaahin ka
bixinayaa waxa ku saabsan Jiritaanka Kaluunka weyn,Wuxuuna leeyahay:
hen Jonah prayed unto the LORD his God out of the fish’s belly, 2 And said, I cried by reason of mine affliction unto the LORD, and he heard me; out of the belly of hell cried I, and thou heardest my voice. 3 For thou hadst cast me into the deep, in the midst of the seas; and the floods compassed me about: all thy billows and thy waves passed over me. 4 Then I said, I am cast out of thy sight; yet I will look again toward thy holy temple. 5 The waters compassed me about, even to the soul: the depth closed me round about, the weeds were wrapped about my head. 6 I went down to the bottoms of the mountains; the earth with her bars was about me for ever: yet hast thou brought up my life from corruption, O LORD my God. 7 When my soul fainted within me I remembered the LORD: and my prayer came in unto thee, into thine holy temple. 8 They that observe lying vanities forsake their own mercy. 9 But I will sacrifice unto thee with the voice of thanksgiving; I will pay that that I have vowed. Salvation is of the LORD. 10 And the LORD spake unto the fish, and it vomited out Jonah upon the dry land.
Yoonis 1: 17–2: 10
Waa maxay ‘Calaamadda Yoonis’?
Caadi ahaan
waxaan fileynaa in marka qof marka awooda la looltamayo, siduu Ciise Masiix
ahaan jirat, wuxuu isagu isku muujiyaa calaamad muujinaysa awood, guul ama guuleeysi. Laakiin Cise Masiix wuxuu difaacday awoodiisa
isaga oo tixraacaya nabi Yoonis 3 maalmood ‘ee boqortooyada kuwa dhintay’ ‘godka’ ama qabriga. Intii lagu jiray 3-da maalmood, caasinta uu
caasiyay amarka Ilaah, isaga ‘waxa laga fogeeyey aragtidaada’. Xaadirnimada
Ilaah. Dhacdadii Yoonis ee ku jirtay
gacanta geerida 3 maalmood ee mugdiga ah, oo xagga Alle laga reebay, maahan
calaamad aannu fileynay. Waa maxay sabatuu Ciise Masiix u doortay calaamadda u
muuqatay inuu Baajinaayo ama baabiinayo awoodiisa?
Tani maahan markii ugu horreysay oo daciifnimo iyo geeri loo bixiyo sida calaamad. Nebi Ishacyaah ayaa wax ka sii sheegay Imaatinkii Addoonka. Ishacyaah wuxuu sii sheegay in Addoonkan ‘la quudhsan doono’ oo ay dadku diidi doonaan ‘oo’ qaddarka Ilaah loo ciqaabi doono ‘iyo’ in laga gooyo dhulka kuwa nool ‘oo’ lagu aasi doono qabriga kuwa sharka leh ‘. Shisheeyaha weli, wuxuu ahaa “rabitaanka Sayidku inuu ku burburiyo Addoon”. Taasi waxay u egtahay sidii Yoonis soo maray – iyo siduu Ciise tilmaamay.
Garaadkaa keenay fahamku ayaa ahaa dhamaadka ducadii Yoonis intuu ku jiray caloosha kalluunka. Hadalkii ugu dambaysay ee ducadiisu waxay ahayd “Badbaadintu waxay ka timaadaa xagga Ilaah”. Waxaan soo aragnay sida magaca ‘Ciise’ uu ahaa magaca ka mid ah nebiyada ee soo socda. Laakiin waa maxay micnaha magaca ‘Ciise’? Micnaha Af Cibraaniga ayaa micnaha loola jeedaa ‘Rabbigaa badbaadiyaa’. Nebi Yoonis tukashadiisa wuxuu ku qirtay in isaga u baahan yahay badbaado kan sidaas sameeynayana waa Rabbigu. Ducadiisu waxay caddeysay baahidayada ah in la badbaadiyo iyo inuu Ilaah yahay kan badbaadinta sameeynayo. Micnaha Magaca Ciise Masiix afka Cibraanigan waxaa loola jeedaa run la mid ah in Yoonis oo kalluunka ku jira uu ugu dambeyntii qiray maadaama magaca Ciise macnaheedu yahay ‘Rabbigaa badbaadiyo’.
Ciise Masiix wuxuu hadaladiisii uu la
lahaa hogaamiyayaasha diinta ku soo gabagabeeyey isagoo xusuusinaya in dadka Nenweh
oo ah magaaladii loo diray Yoonis inuu wacdiyo inay rumaysteen oo ku
toobadkeeneen farriinta Yoonis , laakiin hoggaamiyeyaashii dhageystay ama Maqlay Ciise Masiix diyaaruma ahayn inay
toobad keenaan , Iyagoo aan raalli ka ahayn inay qirtaan badbaado inay u baahan
yihiin. Waa inaan baarnaa qalbiyadeena
si aan u aragno haddii aan nahay sida ragga Ninewah (kuwii toobadda keenay) oo
ah hoggaamiyeyaasha Yuhuudda (midda ay sameynin). Labadaa kee baad tahay?
